Zuma als president

Zuma houdt vast aan veel traditionele Zoeloegebruiken, waaronder polygamie (meer precies, polygynie). Dit heeft hem geliefd gemaakt bij sommige delen van de bevolking, maar is ook een bron van kritiek geweest van anderen, die sommige gebruiken in strijd vinden met wat zij als moderne maatschappelijke normen beschouwen. Ook andere aspecten van zijn persoonlijke leven waren onderwerp van kritiek: begin februari 2010 waren er beschuldigingen dat Zuma een buitenechtelijk kind had verwekt, iets wat in de traditionele Zoeloe-cultuur wordt afgekeurd; Zuma gaf toe dat hij dat had gedaan. Terwijl de controverse rond dit incident bleef groeien – critici beweerden onder meer dat zijn gedrag getuigde van een schaamteloze minachting voor het hiv/aids-beleid van het land – verontschuldigde hij zich voor het leed dat zijn daden hadden berokkend aan zijn familie, het ANC en de Zuid-Afrikaanse bevolking.

Tijdens zijn ambtstermijn als president was Zuma betrokken bij continentale aangelegenheden, waarbij hij namens de Ontwikkelingsgemeenschap van Zuidelijk Afrika of de Afrikaanse Unie een rol speelde bij bemiddelingspogingen om crises in Afrika op te lossen, waaronder die in Zimbabwe, Libië en Ivoorkust. In eigen land werd hij, hoewel er enige vooruitgang was geboekt met de armoedebestrijdingsinitiatieven van de regering, geconfronteerd met sudderende ontevredenheid over de economische ongelijkheid die nog steeds in het land bestaat. Hij bleef ook te maken krijgen met beschuldigingen van corruptie, waaronder het opnieuw opduiken van oudere aanklachten: in maart 2012 gelastte het Hooggerechtshof van Pretoria een herziening van het besluit van de openbare aanklagers van 2009 om de aanklachten tegen Zuma in te trekken. Ondanks deze problemen werd Zuma op het partijcongres van december 2012 met een overweldigende meerderheid herkozen als voorzitter van het ANC.

Zuma bleef ook in de daaropvolgende jaren hinder ondervinden van beschuldigingen van corrupt of onethisch gedrag. Een voorbeeld daarvan was de controverse die ontstond door het misbruik van overheidsmiddelen toen de Guptas, een rijke zakenfamilie waarmee hij zeer nauwe banden onderhield, toestemming kregen om een privévliegtuig te laten landen op een streng beveiligde regeringsluchtmachtbasis toen zij gasten vervoerden naar een familiebruiloft in 2013. Zuma ontkende daar iets mee te maken te hebben, en een onderzoek van de regering sprak hem vrij van betrokkenheid, maar de kritiek op de gebeurtenis bleef wijdverbreid. Hij kreeg ook te maken met beschuldigingen van ongepastheid met betrekking tot uitgebreide, door de staat gefinancierde verbeteringen aan zijn privéwoning in Nkandla in KwaZulu-Natal, zogezegd om veiligheidsredenen. De discussies over de twijfelachtige verbeteringen doken eind 2009 voor het eerst op, maar raakten in de daaropvolgende jaren in een stroomversnelling en bereikten een hoogtepunt toen Thuli Madonsela, de openbare beschermer (de nationale ombudsman), in maart 2014 een officieel rapport uitbracht met de bevindingen van een twee jaar durend onderzoek. Daarin werd geconcludeerd dat veel van de door de overheid gefinancierde verbeteringen aan Zuma’s landgoed – zoals een zwembad, een amfitheater en een kraal voor vee – geen verband hielden met de veiligheid. Zuma bleek “onrechtmatig” te hebben geprofiteerd van de verbeteringen en werd opgeroepen een percentage van de kosten van de niet-veiligheidsverbeteringen terug te betalen.

De economische problemen en de wolk van corruptie hebben niet veel steun weggenomen van het ANC, dat het goed wist te doen bij de verkiezingen van 2014 en Zuma vrijwel verzekerde van een tweede termijn als president. Hij werd op 21 mei officieel herkozen in de functie door de Nationale Assemblee en op 24 mei beëdigd.

Nkandla bleef Zuma achtervolgen. Twee oppositiepartijen brachten een zaak over terugbetaling voor het Constitutionele Hof, dat in maart 2016 unaniem oordeelde dat de bevindingen van de openbare beschermer bindend waren en dat Zuma’s veronachtzaming van de bevindingen van de openbare beschermer en de aanbeveling om het geld terug te betalen, een verzuim was om de grondwet “hoog te houden, te verdedigen en te respecteren” en hem opdroeg de staat een deel van de upgrades terug te betalen. Eerder die maand kwam zijn relatie met de Gupta-familie opnieuw in het nieuws, naar aanleiding van beschuldigingen dat de familie aan sommige personen regeringsportefeuilles had beloofd. Begin april overleefde Zuma een motie van impeachment in de door het ANC gedomineerde Nationale Assemblee, maar velen, waaronder enkele hooggeplaatste ANC-leden, waren de schandalen van Zuma beu en riepen hem op af te treden of te worden teruggeroepen. Later die maand kwam Zuma opnieuw in het middelpunt van de negatieve belangstelling te staan door een uitspraak van het Hooggerechtshof dat het besluit van de openbare aanklagers van 2009 om de aanklachten wegens corruptie tegen Zuma te laten vallen, niet rationeel was en moest worden herzien en nietig verklaard. Zuma zag zich geconfronteerd met het vooruitzicht dat de aanklachten wegens corruptie opnieuw tegen hem zouden worden ingediend en diende een verzoekschrift in bij het Hooggerechtshof om tegen het besluit van het Hooggerechtshof in beroep te mogen gaan. Afzonderlijk diende de NPA ook een verzoekschrift in bij het Constitutioneel Hof om tegen de beslissing in beroep te mogen gaan. In september wees het Constitutionele Hof het verzoek van de NPA om in beroep te mogen gaan af, waarna de NPA beroep instelde bij het Hooggerechtshof. In oktober 2017 oordeelde het Hooggerechtshof in het nadeel van Zuma en de beroepen van de NPA, door te stellen dat de corruptieaanklachten niet hadden mogen worden geseponeerd en opnieuw konden worden ingediend. In maart 2018 deed de NPA precies dat en kondigde aan dat Zuma 16 aanklachten zou krijgen met betrekking tot afpersing, corruptie, witwassen van geld en fraude.

Tussen eisten de aanhoudende schandalen en beschuldigingen van corruptie in verband met Zuma, evenals ontevredenheid over de prestaties van de door het ANC geleide regeringen op alle niveaus, een tol op de steun voor de partij. In wat alom werd gezien als een referendum over Zuma en het ANC, de gemeenteraadsverkiezingen van augustus 2016, behaalde de partij het kleinste percentage van de totale stemmen sinds het in 1994 aan de macht kwam, met minder dan 60 procent.

Medio oktober 2016 zou Madonsela, in een van haar laatste daden voordat ze aftrad als openbaar beschermer, een rapport vrijgeven van het onderzoek van haar kantoor naar beschuldigingen dat leden van de Gupta-familie ongepaste politieke invloed hadden uitgeoefend op Zuma en andere regeringsfunctionarissen. Zuma stapte naar de rechter om de publicatie van het rapport uit te stellen, maar op 2 november trok hij zijn eis in en het rapport werd later die dag vrijgegeven. Hoewel het rapport verschillende gevallen van mogelijke ongepaste beïnvloeding beschrijft en aanbeveelt een gerechtelijk onderzoeksteam in te stellen om de in het rapport genoemde beschuldigingen verder te onderzoeken, beschuldigt het Zuma niet van misdrijven. In de nasleep van de publicatie van het rapport werd in de Nationale Vergadering een motie van wantrouwen tegen Zuma gehouden, maar die haalde het niet.

Hoewel Zuma zich niet kandidaat stelde voor een derde termijn als voorzitter van het ANC, investeerde hij in de uitkomst van de wedstrijd van december 2017, die ging tussen Nkosazana Dlamini-Zuma, zijn voormalige vrouw en een ervaren politicus, en ANC-ondervoorzitter Cyril Ramaphosa. Zuma steunde de kandidatuur van Dlamini-Zuma, waarbij sommige analisten beweren dat hij ervan uitging dat als zij zou worden verkozen, zij hem zou kunnen beschermen tegen toekomstige vervolging voor corruptieaanklachten nadat hij zijn ambt had neergelegd; Dlamini-Zuma’s visie op het beleid van de partij vertegenwoordigde ook veel van een voortzetting van Zuma’s agenda. Ramaphosa voerde echter campagne met de belofte dat hij de corruptie zou aanpakken en de economische groei zou stimuleren. Hij versloeg Dlamini-Zuma in een felbevochten race.

Op de hielen gezeten door de teleurstellende verkiezingsuitslag, kreeg Zuma nog een klap te verwerken met de uitspraak van het Constitutionele Hof op 29 december 2017, die zei dat de Nationale Assemblee in haar plichten had gefaald door Zuma niet ter verantwoording te roepen met betrekking tot het Nkandla-schandaal. Bovendien gelastte het hof de Nationale Vergadering een proces in te stellen dat in de toekomst kan worden gebruikt om een president uit zijn ambt te ontzetten, waardoor de kans toeneemt dat Zuma opnieuw wordt geconfronteerd met een afzettingsprocedure of bezwijkt voor druk van binnen het ANC om af te treden voordat dat kan gebeuren.

De situatie kwam tot een hoogtepunt in februari 2018. Na een reeks gespannen vergaderingen kondigde het ANC op 13 februari aan dat het Zuma had teruggeroepen, en het verwachtte binnen een dag een reactie van hem – vermoedelijk dat hij zijn ontslag zou aanbieden -. Uit de eerste reactie van Zuma bleek dat hij niet van plan was af te treden, aangezien hij beweerde dat hij niets verkeerd had gedaan en hij klaagde dat het ANC hem oneerlijk behandelde. Toch bood hij op 14 februari 2018 zijn ontslag aan. Ramaphosa werd de volgende dag beëdigd als president van Zuid-Afrika.

Martin LegassickDe redactie van Encyclopaedia Britannica