Inleiding

Ik zag de oude oorlogsgod staan in een moeras tussen kloof en rotswand.
Hij rook naar gratis bier en carbolic en toonde zijn testikels aan adolescenten, want hij was door verschillende professoren verjongd.
Met een hese wolfachtige stem verklaarde hij zijn liefde voor alles wat jong was.

Bertold Brecht (vertaling door Michael Hamburger)

De verschillende conflicten die van 1939 tot 1945 de wereld overspoelden, leverden een buitengewoon oeuvre aan poëzie op van enkele honderden dichters. Net als de militaire actie zelf is de literatuur van de Tweede Wereldoorlog een waarlijk internationaal fenomeen.

De lange, onheilspellende aanloop naar de oorlog was onder meer verwoord in gedichten van angst en voorgevoelens door Bertold Brecht, die in 1933 uit Duitsland vluchtte. WH Auden, die de strijd tegen het fascisme in Spanje van dichtbij had meegemaakt, en die werd bekritiseerd omdat hij bij het uitbreken van de oorlog naar Amerika was ‘gevlucht’, schreef ‘September 1, 1939’ vanuit ‘one of the dives on Fifty-Second Street’:

Defenceless under the night
Our world in stupor lies…

In the event, the unparalleled scale of the inhumanity and violence unleashed after 1939 was such that it seemed to many to be beyond poetry, or even to be an inappropriate subject for poets. Theodor Adorno, de Duitse criticus, was niet de enige die vond dat “na Auschwitz het barbaars is om poëzie te schrijven”.

Weinig slachtoffers van de vernietigingskampen overleefden het om hun ervaringen te beschrijven. Tot degenen die het wel overleefden, behoren Paul Celan, die diep tragische gedichten over de Holocaust schreef, zoals ‘Death Fugue’, en de Hongaar Janos Pilinszky, wiens gedichten werden vertaald door Ted Hughes:

Al hun lichamen behoren tot de stilte.
En zij slaan hun gezichten naar de hoogte
alsof zij zich inspannen voor een geur
van de verre hemelse troggen

Omdat, voorbereid op hun komst
als een geopende veekraal,
zijn poorten woest teruggeworpen,
de dood aan zijn scharnieren kleeft.

In Groot-Brittannië werd het lezen en schrijven van poëzie opnieuw een populaire en gepopulariseerde manier om te reageren op de extreme emoties die door de oorlogservaring werden opgewekt. Velen keken nostalgisch terug naar de bloei van de poëzie in 1914 en vroegen zich, geen nieuwe Owen of Sassoon vindend, af ‘waar zijn de oorlogsdichters?’Robert Graves, de veteraan-oorlogsdichter van 1914, die in 1939 probeerde zich weer bij het leger te voegen en wiens oudste zoon in Birma stierf, probeerde het uit te leggen: ‘Gedichten over de verschrikkingen van de loopgraven werden oorspronkelijk geschreven om de onwetende en zelfgenoegzame mensen thuis op te hitsen… Maar het is uiterst onwaarschijnlijk dat die enige twijfel zullen voelen over de rechtvaardigheid van de Britse zaak’.

De herinnering aan de dichters van de Eerste Wereldoorlog leek in feite een remming voor de nieuwe generatie Britse dichters, waardoor schrijvers als Keith Douglas en Alun Lewis zelfbewuste ‘soldaatdichters’ werden. Douglas schreef in ‘Desert Flowers:

Living in a wide landscape are the flowers –
Rosenberg I only repeat what you were saying…

Douglas schreef enkele van de mooiste poëzie van de oorlog, in welke taal dan ook, en ging niet alleen de situatie waarin hij zich bevond te lijf, maar ook de uitdaging om te reageren op het voorbeeld van Owen en Rosenberg. Andere Britse dichters die over hun ervaringen in actieve dienst in de oorlog schreven, waren onder meer Sidney Keyes, Norman Cameron, Roy Fuller, Charles Causley en FT Prince. De oorlog was echter van dien aard dat burgers en soldaten, vrouwen zowel als mannen, er in gelijke mate door werden getroffen. Geen dichter uit die tijd bleef onaangeroerd door de gebeurtenissen.

Suggested Reading

  • Poetry of the Second World War, edited by Desmond Graham (Chatto and Windus, 1995)
  • The Poetry of War 1939-45, edited by Ian Hamilton (Ross, 1965)
  • Hearts Undefeated: Women’s Writing of the Second World War, edited by Jenny Hartley (Virago, 1994)
  • Anthology of Second World War French Poetry, edited by Ian Higgins (University of Glasgow, 1994)
  • Shadows of War: British Women’s Poetry of the Second World War, edited by Anne Powell (Sutton, 1999)
  • Not Without Glory: Poets of the Second World War, door Vernon Scannell (Woburn Press, 1976)
  • Poetry of World War II, geredigeerd door Harvey Shapiro (New American Library, 2003)
  • Holocaust Poetry, geredigeerd door Hilda Schiff (St Martin’s Press, 1995)
  • The Poetry of Survival: Post-War Poets of Central and Eastern Europe, uitgegeven door Daniel Weissbort (Penguin, 1991)