Definitie van Utopia

De literaire term utopie duidt op een illusionaire plaats die de notie van een perfecte samenleving op de lezer projecteert. Hier verwijst de “volmaakte samenleving” naar ideale omstandigheden die binnen de materiële wereld worden bereikt, in tegenstelling tot het verwachte idealisme van het hiernamaals in het christendom of andere religies. Verder zijn de burgers die in dergelijke utopieën de scepter zwaaien dragers van een perfecte morele code, of wordt op zijn minst iedere overtreder van de morele code streng gestraft. Een utopische samenleving is een samenleving waarin alle sociale kwalen zijn genezen.

Utopia en Heterotopia

Een belangrijk onderscheid dat moet worden gemaakt is dat tussen een denkbeeldig utopia en een levend heterotopia. De termen moeten echter niet als tegengestelden van elkaar worden behandeld. Zij duiden op een tussenervaring, met zowel reële als irreële gevallen. De meeste voorbeelden die Foucault geeft van heterotopieën bevatten een aantal utopische aspecten. De relatie tussen deze twee begrippen is echter genegeerd bij de interpretatie van heterotopie.

Beschrijving van utopische literatuur

Een geschrift dat zich bezighoudt met de beschrijving van een volmaakte samenleving in de fysieke wereld, in tegenstelling tot de volmaaktheid van het hiernamaals, wordt beschouwd als utopische literatuur. De oorspronkelijke motieven achter utopische romans waren politiek, sociaal, en filosofisch. Plato’s De Republiek, geschreven rond 380 v.C., wordt gewoonlijk beschouwd als het eerste voorbeeld van Utopie in de geschiedenis.

Enige sporen van utopische elementen zijn te vinden in de Arthurliteratuur – in de idealisering van koning Arthurs hof in Camelot – maar de trend die door middeleeuwse dichters werd gevolgd betrof het romantiseren van een denkbeeldig verleden, in plaats van het gebruik van hypothetische utopieën met het doel politieke instellingen te bekritiseren en alternatieven voor te stellen. Het was tegen de tijd van Sir Thomas More’s boek Utopia, geschreven in 1516, dat het begrip utopie zich praktisch manifesteerde, en zijn naam voor het denkbeeldige koninkrijk werd de nieuwe naam voor het schrijfgenre.

Utopia voorbeelden vertonen gemeenschappelijke kenmerken, waaronder de volgende:

  • Een uitvoerige beschrijving van het geografische landschap, vaak gegeven door gidsen die inheems zijn in de regio.
  • De verteller of hoofdpersoon van het verhaal is een buitenstaander in de utopische samenleving.
  • Hij is zeer sceptisch over de moderne politieke, sociale, economische of ethische problemen van de samenleving.

Een van de veel voorkomende misverstanden over utopische modellen is dat ze dienen om een betere manier van leven te projecteren. Integendeel, de reden achter dergelijke literatuur is de lezer te helpen zich een beeld te vormen van de problemen, paradoxen of gebreken die in een dergelijk politiek kader besloten liggen.

Voorbeelden van Utopia in de literatuur

De hieronder aangehaalde voorbeelden geven verschillende scenario’s van Utopia weer:

  1. Beschrijving van de Republiek Christianopolis, door Johannes Valentinus Andreae, 1619
  2. De Stad van de Zon, door Tommaso Campanella, 1602
  3. Nieuw Atlantis, door Francis Bacon, 1627
  4. Nova Solyma, de Ideale Stad, door Samuel Gott, circa 1649
  5. De Wet der Vrijheid in een Platform, door Gerrard Winstanley, 1652
  6. Terugblikkend, door Edward Bellamy, 1888
  7. News from Nowhere, door William Morris, 1890
  8. Freeland: Een Sociale Anticipatie, door Theodor Hertzka, 1891
  9. Een Modern Utopia, door H. G. Wells, 1905

Functie van Utopia

In de loop der tijden heeft de visie die het begrip Utopia omsluit, radicale veranderingen ondergaan. Gebeurtenissen als oorlog, kerkhervorming, revolutie en economische veranderingen hebben bijgedragen tot de constructie van een nieuw type utopie.

De term utopie heeft nieuwe vormen en nieuwe voorvoegsels gekregen, waarbij elk type zijn eigen functie en zijn eigen gebruik heeft. Zij worden in het algemeen gebruikt als middel om in de geest van de lezer een georganiseerde maatschappij te construeren. De schrijver gebruikt het middel om de discrepanties te belichten die bestaan binnen een bestaand politiek en juridisch kader.

Een utopische samenleving wordt op een zodanige manier geframed dat het idee van een ideale sociaal-politieke cultuur aan de lezer wordt gepresenteerd. De schrijver presenteert zijn publiek een standaardvoorbeeld van een sociaal en moreel geschikte samenleving met behulp van de utopie, om hen de verschillende tekortkomingen van hun bestaande maatschappelijke kader te doen inzien.

Utopie is een instrument om de gebreken bloot te leggen die in een bestaande politieke structuur voorkomen. Verder is het instrument veelvuldig gebruikt door schrijvers die het geweten van de lezers wilden raken. De schrijver gebruikt de utopie om een schilderachtig beeld te schetsen in de ogen van de lezer, in een poging hem de verschillende uiteenlopende factoren die bijdragen aan de tekortkomingen van de bestaande samenleving volledig te laten inzien. Het gaat om het construeren van een standaard sociopolitieke samenleving in de geest van de lezer, om de heersende wettelijke normen te bekritiseren.