Overzicht

Het Enneagram van Persoonlijkheidstypes is een moderne synthese van een aantal oude wijsheidstradities, maar de persoon die het systeem oorspronkelijk samenstelde was Oscar Ichazo. Ichazo werd geboren in Bolivia en groeide daar en in Peru op, maar als jonge man verhuisde hij naar Buenos Aires, Argentinië om te leren van een school voor innerlijk werk die hij had leren kennen. Daarna reisde hij door Azië om andere kennis te vergaren voordat hij terugkeerde naar Zuid-Amerika om te beginnen met het samenstellen van een systematische benadering van alles wat hij had geleerd.

Na vele jaren van het ontwikkelen van zijn ideeën, creëerde hij de Arica School als een voertuig voor het overbrengen van de kennis die hij had ontvangen, en gaf les in Chili aan het eind van de jaren ’60 en het begin van de jaren ’70, voordat hij verhuisde naar de Verenigde Staten waar hij nog steeds verblijft. In 1970, toen Ichazo nog in Zuid-Amerika woonde, ging een groep Amerikanen, waaronder bekende psychologen en schrijvers Claudio Naranjo en John Lilly, naar Arica, Chili om met Ichazo te studeren en uit de eerste hand de methoden voor het bereiken van zelfrealisatie te ervaren die hij had ontwikkeld.

Deze groep bracht verscheidene weken door met Ichazo, leerde de grondbeginselen van zijn systeem en hield zich bezig met de praktijken die hij hen leerde. De Arica-school is, zoals elk serieus systeem van innerlijk werk, een omvangrijk, onderling verweven en soms complex geheel van leringen over psychologie, kosmologie, metafysica, spiritualiteit, enzovoort, gecombineerd met verschillende praktijken om transformaties van het menselijk bewustzijn teweeg te brengen. (Noch Don Riso noch Russ Hudson waren verbonden met deze school, en kunnen ze daarom niet met enig recht beschrijven, maar wie er meer over wil weten kan dat doen via Arica publicaties1).

Een van de hoogtepunten voor veel van de deelnemers was een systeem van leringen gebaseerd op het oude symbool van het Enneagram. Het Enneagram-symbool heeft wortels in de oudheid en gaat minstens zo ver terug als de werken van Pythagoras. 2 Het symbool werd opnieuw geïntroduceerd in de moderne wereld door George Gurdjieff, de stichter van een zeer invloedrijke innerlijke werkschool. Gurdjieff onderwees het symbool voornamelijk door middel van een serie heilige dansen of bewegingen, bedoeld om de deelnemer een direct, gevoeld gevoel te geven van de betekenis van het symbool en de processen die het vertegenwoordigt. Wat Gurdjieff duidelijk niet onderwees was een systeem van types die met het symbool geassocieerd werden. Gurdjieff onthulde aan gevorderde studenten wat hij hun hoofdkenmerk noemde. De belangrijkste eigenschap is de spil van iemands ego structuur – het basiskenmerk dat hem definieert. Gurdjieff gebruikte over het algemeen kleurrijke taal om iemands hoofdkenmerk te beschrijven, vaak gebruik makend van de Soefi-traditie om de persoon te vertellen wat voor soort idioot hij was. Mensen konden ronde idioten zijn, vierkante idioten, subjectieve hopeloze idioten, kronkelende idioten, enzovoort. Maar Gurdjieff heeft nooit iets onderwezen over een systeem van karakterbegrip dat verband houdt met het Enneagram-symbool.

Om deze en andere redenen hebben veel vroege Enneagram-enthousiastelingen het systeem van de negen types ten onrechte toegeschreven aan Gurdjieff of aan de Soefi’s vanwege Gurdjieffs gebruik van sommige Soefi-technieken. Dit heeft geleid tot de wijdverbreide en onjuiste overtuiging dat het Enneagramsysteem is overgeleverd van de Soefi’s of van een andere oude school als een voortdurende “mondelinge traditie”. Hoewel het waar is dat Ichazo putte uit zijn kennis van een aantal van dergelijke tradities, is de feitelijke combinatie van die tradities in verband met het Enneagram symbool zuiver zijn schepping. Aldus gaat het “Traditionele Enneagram” slechts terug tot de jaren 1960 toen Ichazo het voor het eerst onderwees, hoewel de filosofie achter het Enneagram componenten bevat uit het mystieke Jodendom, Christendom, Islam, Taoïsme, Boeddhisme, en oude Griekse filosofie (in het bijzonder Socrates, Plato, en de Neo-Platonisten)-alle tradities die teruggaan tot in de oudheid.

In Persoonlijkheidstypen (11-26) boden wij een uitgebreidere geschiedenis van het systeem, maar hier willen wij de grondbeginselen van het door Ichazo ontwikkelde Enneagram-systeem bekijken. 3

Ichazo leerde de Arikanen eigenlijk een systeem van 108 Enneagrammen (of “Enneagons,” in zijn terminologie), maar de Enneagrambeweging in Amerika is gebaseerd op de eerste paar, en hoofdzakelijk op vier daarvan. Deze worden het Enneagram van de Passies genoemd, het Enneagram van de Deugden, het Enneagram van de Fixaties, het Enneagram van de Heilige Ideeën.

Om de betekenis van deze diagrammen en de relatie ertussen te begrijpen, moeten wij ons herinneren dat het systeem in de eerste plaats was ontworpen om de relatie tussen Essentie en persoonlijkheid, of ego, te helpen verduidelijken. In Ichazo’s eigen woorden:

“We moeten onderscheid maken tussen een mens zoals hij is in essentie, en zoals hij is in ego of persoonlijkheid. In essentie is ieder mens volmaakt, onbevreesd, en in een liefdevolle eenheid met de hele kosmos; er is geen conflict in de persoon tussen hoofd, hart en maag of tussen de persoon en anderen. Dan gebeurt er iets: het ego begint zich te ontwikkelen, karma stapelt zich op, er is een overgang van objectiviteit naar subjectiviteit; de mens valt van essentie in persoonlijkheid.” (Interviews met Ichazo, blz. 9)

Dus, Ichazo zag het Enneagram als een manier om bijzonderheden over de structuur van de menselijke ziel te onderzoeken en in het bijzonder over de manieren waarop actuele zielskwaliteiten van Essentie vervormd raken, of samengetrokken worden tot staten van ego. Bij het ontwikkelen van zijn Enneagram theorieën, baseerde hij zich op een terugkerend thema in de Westerse mystieke en filosofische traditie – het idee van negen goddelijke vormen. Dit idee werd door Plato besproken als de Goddelijke Vormen of Platonische Solids, kwaliteiten van het bestaan die essentieel zijn, die niet kunnen worden opgesplitst in samenstellende delen. Dit idee werd in de derde eeuw van onze jaartelling verder ontwikkeld door de Neo-Platonische filosofen, met name Plotinus in zijn centrale werk, De Enneaden.

Deze ideeën vonden hun weg van Griekenland en Klein-Azië zuidwaarts via Syrië en uiteindelijk naar Egypte. Daar werd het omarmd door vroegchristelijke mystici, bekend als de Woestijnvaders, die zich richtten op het bestuderen van het verlies van de Goddelijke Vormen in het egobewustzijn. De specifieke manieren waarop deze Goddelijke vormen vervormd raakten, werden bekend als de Zeven Hoofdzonden: woede, trots, afgunst, gierigheid, vraatzucht, lust en luiheid. Hoe de oorspronkelijke negen vormen, in de loop van hun reizen van Griekenland naar Egypte in de loop van een eeuw, gereduceerd werden tot zeven hoofdzonden blijft een mysterie.

Een andere belangrijke invloed die Ichazo gebruikte bij het ontwikkelen van deze ideeën komt uit het mystieke Jodendom, en in het bijzonder uit de leer van de Kabbala. Centraal in de Kabbala staat een diagram dat Levensboom (Etz Hayim in het Hebreeuws) wordt genoemd. Van de Levensboom wordt gezegd dat het een kaart is die de specifieke patronen en wetten toont volgens welke God het manifeste universum schiep. Het diagram bestaat uit 10 sferen (Sefirot) die door 22 paden op bepaalde manieren met elkaar verbonden zijn. Het belangrijkste is dat Ichazo op de hoogte moet zijn geweest van de Kabbalistische leer dat alle menselijke zielen “vonken” zijn die voortkomen uit deze sferen of emanaties van de Kabbalistische Boom. (De eerste sfeer, Keter, is gereserveerd voor de Messias, waardoor negen andere sferen overblijven voor de rest van ons). In de traditionele leer van de Kabbala, bijvoorbeeld, werd van elk van de grote patriarchen van de Bijbel gezegd dat zij de belichaming waren van de verschillende sferen van de Boom. 4 Deze leer suggereert dat er verschillende soorten zielen zijn – verschillende emanaties of facetten van de Goddelijke Eenheid.

Ichazo’s briljante werk was in het ontdekken hoe deze Goddelijke Vormen en hun overeenkomstige vervormingen verbonden waren met het Enneagram symbool en met de drie Centra van menselijke intelligentie, Denken, Voelen, en Instinct. Hij noemde de hogere, essentiële kwaliteiten van de menselijke geest de Heilige Ideeën, in overeenstemming met de westerse mystieke traditie. Elk Heilig Idee heeft ook een overeenkomstige Deugd. De Deugden zijn essentiële kwaliteiten van het hart ervaren door menselijke wezens wanneer zij verblijven in Essentie. Wanneer een persoon zijn bewustzijn en aanwezigheid verliest, wegvallend van de Essentie in de trance van de persoonlijkheid, wordt het verlies van bewustzijn van het Heilige Idee iemands Ego-fixatie, en het verlies van contact met de Deugd veroorzaakt de karakteristieke Passie van de persoon. Hoewel iedereen de capaciteit heeft om alle Heilige Ideeën en Deugden te belichamen, staat één paar ervan centraal in de identiteit van de ziel, zodat het verlies ervan het meest acuut wordt gevoeld, en het ego van de persoon het meest bezig is met het herscheppen ervan, zij het op een vergeefse, zelfvernietigende manier. Zie het diagram hieronder.