Toetanchamon was een Egyptische farao die werd begraven in een weelderige graftombe gevuld met gouden kunstvoorwerpen in de Vallei der Koningen. Zijn graftombe, die de hedendaagse naam “KV 62” kreeg, werd in 1922 ontdekt door een archeologisch team onder leiding van de Britse egyptoloog Howard Carter.

De tombe was grotendeels intact, een buitengewone vondst gezien het feit dat de meeste tombes in de Vallei der Koningen in de oudheid waren geplunderd.

Maar hoewel Toetanchamons graftombe overvloedig was, wijzen historische en archeologische bewijzen erop dat de jonge farao ziekelijk was en zijn korte heerschappij besteedde aan het ongedaan maken van een religieuze revolutie die zijn vader had ontketend.

Zoon van een revolutionair

Tutankhaten (zoals hij bij zijn geboorte werd genoemd) werd geboren rond het jaar 1341 v. Chr. Zijn vader was de farao Achnaton, een revolutionaire farao die probeerde de polytheïstische godsdienst van Egypte te concentreren rond de verering van de zonneschijf, de Aton. In zijn ijver beval Achnaton de namen en afbeeldingen van andere Egyptische godheden te vernietigen of te bekladden.

Toetanchatens biologische moeder is onbekend, maar waarschijnlijk was zij niet Achnatens belangrijkste vrouw, koningin Nefertiti, hoewel daarover nog steeds wordt gediscussieerd. Als baby werd Toetanchamon verzorgd door zijn halfzuster, Meritaten. Een familieportret, geschilderd in een graftombe in de antieke stad Amarna, toont Meritaten die haar kleine broertje verzorgt.

Toetanchamon besteeg de troon rond 1332 v. Chr. toen hij ongeveer 9 jaar oud was. Gezien zijn jonge leeftijd zal hij zwaar vertrouwd hebben op zijn raadgevers. Op een gegeven moment werd zijn naam veranderd in Toetanchamon, waarbij het woord “aten” – een herinnering aan de religieuze revolutie van zijn vader – uit zijn naam werd verwijderd.

Toetanchamon veroordeelde ook de daden van zijn vader in een stèle die in Karnak werd gevonden, waarin stond dat Achnaton’s religieuze revolutie ervoor zorgde dat de goden Egypte negeerden. Een deel van de stèle luidt: “De tempels en de steden van de goden en de godinnen, beginnend bij Elephantine tot aan de moerassen van de Delta … waren in verval geraakt en hun heiligdommen waren vervallen tot ruïnes, die slechts met gras overwoekerde terpen waren geworden … De goden negeerden dit land …”.

Ziekte en dood

Archeologisch bewijs wijst erop dat Toetanchamon leed aan een slechte gezondheid. Uit een studie van zijn overblijfselen die in 2010 werd gepubliceerd, bleek dat hij leed aan verschillende kwalen, waaronder malaria en de ziekte van Kohler (een zeldzame botaandoening van de voet). In het graf van Toetanchamon is een aantal wandelstokken gevonden, vondsten die het idee ondersteunen dat de farao soms moeite had met lopen.

Het is niet bekend wat Toetanchamon heeft gedood. Er zijn in de loop der jaren talrijke hypotheses geopperd. Er is gesuggereerd dat hij stierf aan een infectie veroorzaakt door een gebroken been of aan verwondingen opgelopen bij een wagenongeluk.

Er is ook gespeculeerd dat Toetanchamon leed aan het syndroom van Marfan, een genetische aandoening waardoor iemand ongewoon lange vingers, armen en benen kan hebben. Leden van de koninklijke familie werden afgebeeld met deze kenmerken tijdens het bewind van Achnaton. Uit de studie van 2010 bleek echter dat Toetanchamon deze aandoening waarschijnlijk niet had.

Toetanchamon was getrouwd met zijn halfzuster, koningin Ankhesenamun, en het echtpaar kreeg een doodgeboren tweelingdochters. Hun foetussen werden begraven in kruiken in de tombe van de farao. Het echtpaar liet geen troonopvolger na.

De jonge koning stierf in 1323 v. Chr. rond de leeftijd van 18 jaar. Zijn dood was onverwacht, en zijn graftombe schijnt snel voltooid te zijn geweest.

Begrafenis

Recent onderzoek suggereert dat de terugkeer van Egypte naar zijn traditionele polytheïstische geloof zo belangrijk was voor Toetanchamon (en zijn adviseurs) dat hij zich op een ongebruikelijke manier liet mummificeren om zijn sterke band met Osiris, de god van de onderwereld, te benadrukken.

Archeologe Salima Ikram schreef dat Toetanchamons huid zwart was gedrenkt in olie, zijn hart was verwijderd en zijn penis was gemummificeerd in een hoek van 90 graden. In de legende had Osiris een zwarte huid, sterke regeneratieve krachten en een hart dat door zijn broer Seth in stukken was gehakt.

Door de grote hoeveelheid ontvlambare olie vatte Toetanchamons mummie kort na de begrafenis vlam.

Onderzoek toont aan dat Toetanchamons graftombe haastig werd voorbereid. Microben die op de muur van de tombe zijn gevonden, wijzen erop dat de verf op de muur nog niet eens droog was toen de tombe werd verzegeld.

Carter’s ontdekking

Howard Carter’s team ontdekte de ingang van de tombe op 4 november 1922, en op 26 november gingen ze naar binnen.

“Naarmate iemands ogen gewend raakten aan het schijnsel van het licht, doemde het interieur van de kamer geleidelijk voor ons op, met zijn vreemde en wonderbaarlijke mengelmoes van buitengewone en prachtige voorwerpen op elkaar gestapeld,” schreef Carter in zijn opgravingsdagboek.

Carter kon niet eens beginnen met het beschrijven van de schatten die zijn team had gevonden. “Onze sensaties en verbazing zijn moeilijk te beschrijven toen het betere licht ons de wonderbaarlijke collectie schatten onthulde: Twee vreemde ebbenhout-zwarte beeltenissen van een koning, met gouden sandalen, die staf en foelie droegen, doemden op uit de mantel van duisternis; vergulde banken in vreemde vormen, leeuwenkoppen, Hathor-koppen en duivelse beesten …”

De ontdekking van het graf van de koningsjongen veroorzaakte een mediasensatie die werd aangewakkerd door een mythe dat de opening van Toetanchamons graf een vloek ontketende die degenen doodde die hielpen het graf te vinden.

Hoewel de schatten ongelooflijk waren, was de tombe ongewoon klein voor een faraografenis, met slechts 110 vierkante meter vloeroppervlak. Deze ruimte is verdeeld over de gang, de grafkamer, de voorkamer en twee kamers die nu de “annex” en de “schatkamer” worden genoemd.

De kleine omvang van de tombe kan komen doordat de farao jong en onverwacht stierf en er geen tijd was om een grotere tombe uit te houwen. Een andere hypothese is dat de tombe twee onontdekte kamers heeft die ommuurd waren toen de jonge koning werd begraven en dat deze kamers een tweede, tot nu toe onontdekte, begrafenis bevatten.

Een graftombe in een graftombe?

Nicholas Reeves, professor aan de Universiteit van Arizona, heeft bewijzen gevonden dat sommige grafgiften van Toetanchamon hergebruikt werden uit de graftombe van Koningin Nefertiti. Het gouden dodenmasker dat de jonge koning droeg, kan oorspronkelijk voor Nefertiti zijn gemaakt. Reeves heeft ook artefacten gevonden waarop de naam van Nefertiti zorgvuldig was uitgewist en die van Toetanchamon was ingevoegd.

Reeves heeft verder betoogd dat Toetanchamon uiteindelijk werd begraven in een tombe die oorspronkelijk bedoeld was voor Koningin Nefertiti en dat toen Toetanchamon stierf, de deuropening naar Nefertiti’s tombe werd dichtgemetseld en Toetanchamon’s tombe in allerijl werd gebouwd.

Radartesten worden uitgevoerd om vast te stellen of Reeves theorie juist is. Tot nu toe hebben de tests mogelijke open ruimtes gevonden achter de noordelijke en westelijke muren van Toetanchamons grafkamer. Of de graftombe van Nefertiti in een van de openingen ligt, is onbekend. Het is mogelijk dat de radar natuurlijke kenmerken detecteert in plaats van een graftombe.

In feite hebben radardeskundigen die niet bij het project zijn betrokken, de resultaten van die scans betwist, waarbij zij opmerkten dat informatie die is verkregen uit scans in de Vallei der Koningen, moeilijk te interpreteren kan zijn. Dat komt omdat de sedimenten natuurlijke holten en rotsinsluitingen bevatten die zichzelf maskeren als archeologische overblijfselen.

Meer twijfel werd geuit over de resultaten op 1 april 2016, toen de nieuwe minister van Oudheden van Egypte, Khaled El Anany, voorzichtigheid klonk over het interpreteren van radarscanresultaten als bewijs dat dergelijke verborgen kamers wel degelijk bestaan in de tombe.

“We zijn niet op zoek naar verborgen kamers, maar naar de realiteit van de waarheid,” zei El-Anany. “We zijn er zeer op gebrand om de wetenschappelijke procedures te volgen,” zei hij. Nieuwe scans met een andere radartechniek zullen eind april worden uitgevoerd, gevolgd door een internationale conferentie om die resultaten in mei te bespreken, voegde hij eraan toe.