Sportgerelateerde nekblessure

Het beoefenen van sport kan bijdragen aan nekletsels van verschillende ernst, variërend van relatief lichte letsels zoals spierverrekkingen tot ernstige levensbedreigende aandoeningen zoals nekfracturen en halswervelletsels. Een gebroken nek is een zeer ernstige zaak, maar in veel gevallen kan de patiënt volledig herstellen en alle neurologische functies terugkrijgen. Een nekfractuur kan soms leiden tot een volledige dwarslaesie, wat zal resulteren in een zekere mate van verlamming of zelfs de dood.

Terwijl catastrofale cervicale verwondingen in de sport voorkomen, is de incidentie van fatale gevallen in de laatste decennia afgenomen als gevolg van betere beschermende uitrusting, verhoogd bewustzijn, betere coaching, en regelveranderingen. Toch kunnen deze verwondingen voorkomen bij atleten die deelnemen aan contactsporten zoals American football, voetbal en rugby, maar ook aan non-contact sporten zoals gymnastiek en wielrennen.

Cervicale verwondingen als gevolg van sportbeoefening kunnen worden onderverdeeld in de volgende klinische syndromen:

• Cervicale fracturen en dislocaties
• Letsels aan zenuwwortels of plexus brachialis
• Intervertebrale discusletsels
• Cervicale stenose
• Acute cervicale verstuikingen/verrekkingen inclusief whiplashletsel
• Transiente quadriplegie

De wervelkolom of wervelkolom is een onderdeel van het axiale skelet en biedt de belangrijkste structurele steun voor ons lichaam. In de halsstreek bevindt zich het cervicale deel van de wervelkolom, dat bestaat uit zeven beenderen (C1-C7 wervels), die van elkaar gescheiden zijn door tussenwervelschijven. Deze tussenwervelschijven zorgen ervoor dat de wervelkolom vrij kan bewegen en fungeren als schokdempers bij activiteit. Samen met sterke spieren, soepele pezen en ligamenten stelt de wervelkolom ons in staat rechtop te staan, te buigen en te draaien. Het ruggenmerg, een zeer kwetsbaar zenuwweefsel dat de hersenen met het lichaam verbindt, bevindt zich in het midden van de halswervelkolom, beschermd door benige wervelstructuren.

De halswervelkolom functioneert om het gewicht van het hoofd te ondersteunen en om flexibiliteit te bieden voor het uitvoeren van een uitgebreid scala aan bewegingen met ons hoofd. De beweging van ons hoofd is mogelijk door de specialisatie van de eerste twee wervels (C1 en C2) die rechtstreeks met de schedel in verbinding staan. De eerste wervel (C1) of de “atlas” is de bovenste wervel die een knikkende of ja-knikbeweging mogelijk maakt door te scharnieren langs het atlantooccipitale gewricht, terwijl de tweede wervel (C2) of de “as” een zijwaartse of geen beweging mogelijk maakt door te scharnieren langs het atlantoaxiale gewricht.

Cervicale fracturen en dislocatie

Een cervicale fractuur is een breuk in één of meer van de halsbeenderen of wervels in de hals. Een cervicale dislocatie verwijst naar een bandletsel in de nek waardoor twee of meer cervicale wervels abnormaal van elkaar zijn gescheiden.

Een ernstige, plotselinge draaiing van de nek of een harde klap op het hoofd of de nek kan een nekfractuur veroorzaken. Sporten met gewelddadig lichamelijk contact brengen een groter risico op een nekfractuur met zich mee, waaronder voetbal, ijshockey, rugby en worstelen. Het spietsen van een tegenstander bij voetbal of rugby kan een gebroken nek veroorzaken en dat geldt ook voor non-contactactiviteiten zoals turnen, als de turner tijdens het loslaten de hoge rekstok mist en valt. De nekwervelkolom absorbeert gewoonlijk de energie van de botsing door de krachten af te voeren via de spieren, de tussenwervelschijven en de botten langs de kromming van de nekwervelkolom. Wanneer de nek echter wordt gebogen, zoals bij speer tackling, creëren de krachten een abnormale axiale belasting op de ondersteunende structuren, wat kan leiden tot een scheur in de ligamenten of het bot. Letsels aan de halswervelkolom kunnen variëren van subluxaties en dislocaties met of zonder neurologische symptomen tot fracturen met of zonder neurologische symptomen.

Een persoon met een nekletsel mag niet worden verplaatst zonder deskundige medische zorg, die onmiddellijk moet worden opgeroepen. Dit is uiterst belangrijk omdat een goede stabiliteit van de halswervelkolom van cruciaal belang is om verdere schade te voorkomen. In situaties waarin een hoofd- of nekletsel is opgetreden, is het belangrijk de mogelijkheid van een nekfractuur te onderkennen.

• Geplokaliseerde nekpijn, die al dan niet hevig kan zijn
• Stijfheid in de nek
• Pijn die uitstraalt van de nek naar de schouders en/of armen
• Zwellingen en bloeduitstortingen
• Tenderness
• Vermindering van gevoel in de armen, benen of lichaam
• Spierzwakte of verlamming van armen of benen
• Moeilijkheden met ademhalen

De U.De Amerikaanse Consumer Product Safety Commission (CPSC) houdt productgerelateerd letsel bij via het National Electronic Injury Surveillance System (NEISS). Volgens de CPSC werden in 2018 naar schatting 23.720 nekfracturen behandeld op spoedeisende hulpafdelingen van Amerikaanse ziekenhuizen. Hiervan waren naar schatting 3194 fracturen gerelateerd aan sport. De werkelijke incidentie van nekletsels kan mogelijk veel hoger zijn om twee primaire redenen. Ten eerste sluit de CPSC in het rapport van 2018 gegevens uit van activiteiten of sporten die 1.200 verwondingen of minder opleveren, van zeer kleine steekproeftellingen of van locaties die beperkt zijn tot een klein geografisch gebied van het land. Bovendien worden minder ernstige nekletsels die worden behandeld bij een arts, in een centrum voor directe zorg of door de patiënt zelf, ook niet bijgehouden in dit systeem. De sportstatistieken omvatten niet alleen de verwondingen als gevolg van de sport/recreatieve activiteit zelf, maar ook alle verwondingen als gevolg van de uitrusting en kleding die bij deze activiteiten worden gebruikt. Zwemverwondingen omvatten bijvoorbeeld zowel de activiteit zelf als duikplanken, uitrusting, drijfmiddelen, zwembaden en waterglijbanen. Tussen 2000 en 2015 is het aantal cervicale breuken als gevolg van sportbeoefening met 30% gestegen, voornamelijk door een toename met 300% van het aantal fietsgerelateerde letsels. De incidentie van letsels bij mannen was 1,7x groter voor nekverstuikingen en 3,6x groter voor fracturen in vergelijking met vrouwen. Fietsen was de meest voorkomende oorzaak van nekfracturen bij mannen, terwijl paardrijden de meest voorkomende oorzaak was bij vrouwen.

Bron: US Consumer Product Safety Commission, National Electronic Injury Surveillance System (NEISS), 2018.

Cervicaal ruggenmergletsel

Een ernstig nekletsel kan letsel veroorzaken aan een deel van of het gehele ruggenmerg. De mate van symptomen van de ruggenmergletsel hangt af van het deel van het ruggenmerg dat is aangetast. Hoe hoger het letsel op de wervelkolom ligt, of hoe dichter het bij de hersenen ligt, hoe meer invloed het heeft op de lichaamsbeweging en het gevoel. Cervicale ruggenmergletsels zijn doorgaans de ernstigste vorm van ruggenmergletsels. Zij kunnen leiden tot quadriplegie of tetraplegie met bijbehorend verlies van spierkracht in alle vier de extremiteiten. Op basis van de omvang van het letsel kunnen cervicale ruggenmergletsels volledig of onvolledig zijn.

Een volledig SCI veroorzaakt een totaal verlies van alle motorische en zintuiglijke functies onder het niveau van het letsel. Ongeveer 50% van alle ruggenmergletsels zijn volledig en treffen beide zijden van het lichaam in gelijke mate. In het geval van een compleet SCI wordt het ruggenmerg zelden doorgesneden of volledig doorgesneden. Dit komt vaker voor dan functieverlies als gevolg van een kneuzing of kneuzing van het ruggenmerg of door een compromis van de bloedstroom naar het gewonde deel van het ruggenmerg.

Bij een incompleet SCI blijft er enige restfunctie onder het primaire niveau van het letsel. Iemand met een onvolledig letsel kan één arm of been meer bewegen dan de andere of kan aan één kant van het lichaam meer functioneren dan aan de andere.

Een spinale hersenschudding kan zich voordoen die ook volledig of onvolledig kan zijn. In dergelijke gevallen is de disfunctie van het ruggenmerg van voorbijgaande aard en verdwijnt zij meestal binnen een of twee dagen. Voetballers zijn bijzonder vatbaar voor spinale hersenschuddingen en ruggenmergcontusies. Deze laatste kunnen neurologische symptomen veroorzaken zoals gevoelloosheid, tintelingen, elektrische schokken en branderigheid in de ledematen.

• Extreme pijn of druk in de nek, het hoofd of de rug
• Tintelingen of gevoelloosheid in de hand, vingers, voeten of tenen
• Deeltelijk of volledig verlies van controle over enig deel van het lichaam
• Drang tot urineren of darmen, incontinentie of retentie
• Moeite met evenwicht en lopen
• Normale bandachtige gewaarwordingen in de thorax: pijn, druk
• gestoorde ademhaling na letsel
• ongewone knobbels op het hoofd of de wervelkolom

Het National Spinal Cord Injury Statistical Center van de Universiteit van Alabama houdt uitgebreide informatie bij over SCI, waaronder diepgaande gegevens over sportgerelateerde SCI.

• Duiken: 1.772 mannen, 160 vrouwen = 1932
• Fietsen: 496 mannen, 68 vrouwen = 564
• All Terrain-Vehicle/All Terrain-Cycle (ATV/ATC): 218 mannen, 37 vrouwen = 255
• Voetbal: 153 mannen = 153
• Sneeuwskiën: 170 mannen, 19 vrouwen = 189
• Paardrijden: 76 mannen, 77 vrouwen = 153
• Wintersport: 135 mannen, 30 vrouwen = 165
• Andere sporten: 126 mannen, 29 vrouwen = 155
• Surfen (inclusief body surfing): 140 mannen, 6 vrouwen = 146
• Worstelen: 94 mannen, 2 vrouwen = 96
• Trampoline: 68 mannen, 8 vrouwen = 76
• Gymnastiek: 38 mannen, 21 vrouwen = 59
• Sneeuwmobielen: 48 mannen, 9 vrouwen = 57
• Veldsporten: 44 mannen, 2 vrouwen = 46
• Hanggliding: 40 mannen, 2 vrouwen = 42
• Baseball: 23 mannen, 1 vrouw = 24
• Basketball: 15 mannen = 15
• Skateboard = 8 mannen, 1 vrouw = 9
• Baan en veld: 6 mannen = 6

• Een geschatte 10.1% van alle SCI’s is gerelateerd aan sport
• Van de 33.406 gemelde SCI’s waren er in totaal 3.367 sportgerelateerd
• 3 gevallen kwamen voor bij mannen, terwijl 364 gevallen voorkwamen bij vrouwen
• 84.9% van alle sportgerelateerde SCI’s resulteerde in tetraplegie.

• Leeftijd 0-15 jaar: 24.1%
• Leeftijd 16-30: 14,2%
• Leeftijd 31-45: 7,3%
• Leeftijd 46-60: 4,5%
• Leeftijd 61-75: 2,8%
• Leeftijd 76-98: 0,9%

Bron: The National Spinal Cord Injury Statistical Center, University of Alabama at Birmingham, NSCISC 2018. Annual Statistical Report and Facts at a Glance, januari 2019.

Testing en diagnose

Elk sportgerelateerd nekletsel moet worden beheerd met een hoge mate van verdenking voor ernstige aandoeningen, zoals nekfracturen. Een nekfractuur of een letsel aan het ruggenmerg is een medische noodsituatie. Een atleet mag zijn sport of activiteit niet hervatten voordat hij medisch is goedgekeurd en zijn kracht is teruggekeerd naar het niveau van voor het letsel. De patiënt moet zo snel mogelijk een volledig neurologisch onderzoek ondergaan om te beoordelen of er sprake is van instabiliteit en/of een ruggenmergletsel. De diagnose van een gespecialiseerde arts, gebaseerd op het voorval, de symptomen, een lichamelijk onderzoek en de resultaten van radiologische tests, omvat een of meer van de volgende zaken:

• Computertomografiescan (CT- of CAT-scan): Een diagnostisch beeld dat wordt gemaakt nadat een computer röntgenstralen heeft gelezen; kan de vorm en grootte van het wervelkanaal, de inhoud ervan en de structuren eromheen laten zien.
• Magnetic resonance imaging (MRI): Een diagnostische test die driedimensionale beelden van lichaamsstructuren produceert met behulp van krachtige magneten en computertechnologie; kan het ruggenmerg, de zenuwwortels en de omliggende gebieden tonen, evenals vergroting, degeneratie en tumoren.
• Röntgenfoto: Toepassing van straling om een film of foto van een deel van het lichaam te produceren; kan de structuur en uitlijning van de wervels en de omtrek van de gewrichten tonen.

De behandelingsmogelijkheden zijn afhankelijk van de volgende factoren:

• De ernst van de breuk
• Is er sprake van een geassocieerde dislocatie of instabiliteit
• Welke halsbeenderen zijn gebroken
• Of er sprake is van ruggenmerg- of zenuwletsel, met spierzwakte of verlamming

Een lichte (compressie)breuk wordt vaak behandeld met een halskraag of een brace die zes tot acht weken wordt gedragen totdat het bot vanzelf geneest. Een ernstiger of complexere breuk kan tractie of chirurgische ingrepen vereisen, waaronder spinale instrumentatie of fusie met of zonder chirurgische decompressie.

chirurgische decompressie van het ruggenmerg wordt uitgevoerd nadat een letsel is opgetreden, hoewel het tijdstip waarop deze ingreep plaatsvindt sterk varieert. Bij de operatie worden verschillende weefsel- of botfragmenten verwijderd die het ruggenmerg samendrukken en in gevaar brengen. Afhankelijk van de unieke omstandigheden van het letsel, wordt decompressie bereikt door middel van een verscheidenheid aan chirurgische benaderingen, waaronder bijvoorbeeld het benaderen van het samengedrukte ruggenmerg van voren (anterieur) of van achteren (posterieur). Het wordt steeds duidelijker dat decompressie en stabilisatie bij patiënten met SCI onmiddellijk moeten plaatsvinden, zodra dit medisch veilig en redelijk is.

Hoofdletsel bij fietsen komt veel vaker voor dan nekfracturen, maar het komt niet zelden voor dat een patiënt tijdens een ongeval zowel hoofd- als nekletsel oploopt. Van de naar schatting 2.692 sportgerelateerde nekfracturen die in 2009 op Amerikaanse spoedeisende hulpafdelingen werden behandeld, hadden er 536 betrekking op fietsen.

Van de dodelijke fietsongevallen met motorvoertuigen onder kinderen van 14 jaar en jonger is naar schatting 80% het gevolg van het gedrag van de fietser, zoals de straat oprijden zonder te stoppen, uitwijken in het verkeer, stopborden negeren of tegen de verkeersstroom in rijden.

Bron: US Consumer Product Safety Commission, National Electronic Injury Surveillance System (NEISS), 2009.

Voetbalgerelateerde hoofdletsels, met name hersenschuddingen, komen vaker voor dan nekbreuken; het komt echter niet zelden voor dat een speler tijdens een incident zowel hoofd- als nekletsel oploopt. Van de naar schatting 2.692 sportgerelateerde nekfracturen die in 2009 op Amerikaanse spoedeisende hulpafdelingen werden behandeld, hadden er 268 betrekking op voetbal.

Nekletsels worden meestal geassocieerd met botsingen met hoge snelheid tussen spelers, waardoor versnelling of vertraging van het hoofd op de nek wordt veroorzaakt. Versnelling veroorzaakt vaak een whiplashachtige strekkracht op de nek, terwijl vertraging vaak resulteert in buigkrachten. Spearing, dat sinds 1976 in het American football verboden is, vindt plaats wanneer een speler de helm/hoofd gebruikt als het eerste contactpunt met een andere speler. Spearing is een belangrijke oorzaak van nekwervelletsels en quadriplegie.

• Cervicaal-wervelletsels komen naar schatting voor bij 10-15% van alle footballspelers, het meest bij lijnspelers en verdedigers.
• Gegevens uit heden en verleden tonen aan dat de voetbalhelm niet de oorzaak is van nekwervelletsels, maar dat slecht uitgevoerde tackling- en blokkeertechnieken het grootste probleem zijn.
• In de afgelopen 33 jaar zijn 307 voetballers met onvolledig neurologisch herstel gerelateerd aan cervicale SCI: 253 middelbare school spelers; 34 college spelers; 14 professionals; en 6 sandlot spelers. De gegevens wijzen op een vermindering van het aantal cervicale ruggenmergletsels met onvolledig neurologisch herstel in vergelijking met gegevens gepubliceerd in de vroege jaren 1970.
• Tijdens de 33 jaar van 1977-2009 speelden 216 van de 307 spelers met cervicale SCI’s in de verdediging.
• Tijdens het voetbalseizoen 2009 waren er negen cervicale ruggenmergletsels met onvolledig neurologisch herstel. Dit is een daling ten opzichte van de 14 cervicale ruggenmergletsels met onvolledig neurologisch herstel in 2008. Zeven van de verwondingen deden zich voor op de middelbare school, één op de universiteit en één op professioneel niveau.
• Een meerderheid van catastrofale SCI’s doet zich voor tijdens wedstrijden. Tijdens het seizoen 2009 vonden vijf verwondingen plaats tijdens wedstrijden, twee tijdens trainingen en twee tijdens scrimmagespelen.
• Bijna 10% van de catastrofale cervicale SCI’s vond plaats terwijl men werd getackeld.

• Een 47-jarige man was aan het surfen, viel eraf en stootte mogelijk zijn hoofd aan een zandbank, waarbij hij een compressiefractuur opliep bij C-1 en een thoracale compressiefractuur bij T-1.
• Een 11-jarige jongen reed op een binnenband in een waterpark en werd geraakt, waarbij hij een fatale nekfractuur opliep.
• Een 6-jarige jongen dook in het ingebouwde zwembad in zijn achtertuin, stootte zijn hoofd tegen de betonnen bodem en brak zijn nek aan C-2 en C-3.
• Een 32-jarige man was thuis aan het zwemmen, stootte zijn hoofd tegen de zijkant van het zwembad en brak zijn nek.

Bron: US Consumer Product Safety Commission, National Electronic Injury Surveillance System (NEISS), 2009.

Hoewel veel fietsblessures hoofdblessures zijn, kan het juiste gebruik van door SNELL, American National Standards Institute (ANSI) of American Society for Testing and Materials (ASTM) goedgekeurde helmen ook SCI-letsels helpen voorkomen. De helm moet goed passen en de band van de helm moet gesloten en strak aangetrokken zijn, zodat deze tijdens het fietsen of bij een val niet losraakt. Andere SCI-fietspreventietips zijn:

• Houd kinderen jonger dan een jaar van de fiets.
• Fiets minimaal een meter van geparkeerde auto’s vandaan.
• Draag geen koptelefoon.
• Houd u te allen tijde aan de plaatselijke verkeersregels.
• Houd u nooit vast aan een rijdend voertuig.
• Gebruik “hand-signs” om de richting van bochten aan te geven.

• Voetbalspelers krijgen voldoende voorbereiding en versterking van de hoofd- en nekspieren.
• Coaches en officials ontmoedigen spelers om de bovenkant van hun voetbalhelmen als stormrammen te gebruiken bij het blokken, slaan, tackelen en baldragen.
• Coaches, artsen en trainers zorgen ervoor dat de uitrusting van de spelers goed past, vooral de helm, en dat de riemen in de vergrendelde positie staan.
• Coaches zijn voorbereid op een mogelijke catastrofale SCI. De hele staf moet weten wat te doen in zo’n geval. Voorbereid en goed geïnformeerd zijn kan het verschil maken bij het voorkomen van blijvende invaliditeit.
• Handhaving van de regels die speeren verbieden tijdens trainingen en wedstrijden.
• Balldragers geïnstrueerd hun hoofd niet te laten zakken bij contact met de tackler om helm-op-helm botsingen te voorkomen.

• Inspecteer skateboard of skates op beschadigde onderdelen.
• Draag altijd een helm die goed op het hoofd is bevestigd.
• Controleer de omgeving op stenen, puin, barsten in het wegdek of oneffenheden.
• Draag goed passende kleding, knie- en elleboogbeschermers, polsbraces en handschoenen.

• Duik niet in water van minder dan 12 meter diep of in bovengrondse zwembaden. Controleer de diepte en controleer op afval in het water voordat u duikt.
• Volg alle regels en waarschuwingsborden bij waterparken, zwembaden en openbare stranden.
• De eerste keer in een waterlichaam, loop het water in.
• Duw of duw nooit iemand het water in en sta niet toe dat kinderen dit doen.

• Houd te allen tijde toezicht op jongere kinderen; sta niet toe dat zij sportuitrusting gebruiken of sporten beoefenen die niet geschikt zijn voor hun leeftijd. Sta het gebruik van speelplaatsen met een harde ondergrond niet toe.
• Doe niet aan sport als u ziek of erg moe bent.
• Gooi beschadigde sportuitrustingen of beschermende uitrusting weg en vervang ze.
• Glijd nooit met het hoofd naar beneden bij het stelen van een honk.

Bronnen voor meer informatie

• National Center for Catastrophic Sport Injury Research
• National Electronic Injury Surveillance System

National Spinal Cord Injury Statistical Center

Author Information

Nitin Agarwal, MD
Rut Thakkar
Khoi Than, MD

De AANS onderschrijft geen behandelingen, procedures, producten of artsen waarnaar in deze informatiebladen voor patiënten wordt verwezen. De verstrekte informatie is als een educatieve dienst en niet bedoeld om als medisch advies te dienen. Iedereen die op zoek is naar specifiek neurochirurgisch advies of hulp moet zijn of haar neurochirurg raadplegen, of er een vinden in uw regio via de AANS ‘Find a Board-certified Neurosurgeon online tool.