Fysici beschreven rhabdomyolysis voor het eerst in de medische literatuur in de oudheid; maar in onze moderne tijd werden een opmerkelijk aantal gevallen gemeld tijdens de Eerste en Tweede Wereldoorlog bij soldaten die verpletterende verwondingen opliepen door bombardementen en instortingen van loopgraven. Rhabdomyolyse is een aandoening die ontstaat wanneer beschadigde spieren toxische spierinhoud (vloeistoffen) afgeven in de bloedbaan. In gezonde skeletspieren is elke spiervezel omgeven door een dun membraan dat een aantal pompen aanstuurt die de elektrolytenconcentratie binnen en buiten de cel regelen en in stand houden. Elektrolyten zijn mineralen – de 4 belangrijkste zijn magnesium, calcium, natrium en kalium – in uw bloed en andere lichaamsvloeistoffen die een elektrische lading dragen. Het juiste evenwicht van elektrolyten en andere voedingsstoffen, geleverd door een normale bloedstroom, zorgen ervoor dat spieren kunnen samentrekken en ontspannen als reactie op zenuwstimulatie. Elke directe of indirecte verwonding van het membraan kan schade en de afbraak van spiercellen veroorzaken, waardoor giftige spierinhoud in de circulatie van het lichaam lekt (afb).

Waardoor ontstaat rhabdomyolysis?
U kunt op verschillende manieren rhabdomyolyse ontwikkelen als gevolg van spierschade, maar de meest voorkomende oorzaken zijn trauma’s die leiden tot spiercompressie en verwondingen van het crush-type, overbelasting van de spieren door overmatige lichaamsbeweging, en misbruik of overmatig gebruik van drugs, alcohol en bepaalde medicijnen (tabel). Ongeacht de oorzaak kunnen de gevolgen van een spierblessure een cascade van gebeurtenissen veroorzaken die leidt tot het vrijkomen van toxische spierbijproducten in de bloedbaan die niet alleen uw spieren, maar ook uw organen en de rest van het lichaam aantasten. In een drukletsel – bijvoorbeeld wanneer een patiënt bekneld zit in een auto of een ingestort gebouw – sterven de spieren af wanneer de bloedstroom wordt afgesneden. Wanneer de compressie wordt verlicht, komen vloeistoffen uit de beschadigde spier vrij in de bloedbaan.

Daarnaast kan overmatige of intense inspanning die de fysieke grenzen van een persoon overschrijdt, door oefening veroorzaakte rhabdomyolysis veroorzaken. De belangrijkste factoren die deze aandoening kunnen verergeren, zijn het niveau van de lichamelijke conditie, de intensiteit en de soorten oefeningen. Door inspanning veroorzaakte rhabdomyolysis treedt meestal op bij personen met een slechte conditie, tijdens lange trainingsperiodes, bij hoge vochtigheid en temperaturen, en tijdens overmatige inspanning tijdens het gebruik van drugs of alcohol. Artsen hebben door oefening veroorzaakte rhabdomyolysis behandeld bij militaire rekruten en deelnemers aan marathons, triatlons, voetbal, crossfit, gewichtheffen en talrijke andere sporten.

Een andere oorzaak doet zich voor tijdens langdurige immobilisatie na anesthesie, coma, of door drugs of alcohol veroorzaakte bewusteloosheid, wanneer er onbelaste druk op een van de zwaartekracht afhankelijk lichaamsdeel aanwezig is. Er zijn meerdere meldingen van personen die rhabdomyolysis ontwikkelden na een door drugs of alcohol veroorzaakte coma, waarbij hun arm of been tegen een stevig voorwerp of een ander lichaamsdeel werd gedrukt, waardoor de bloedtoevoer naar de extremiteit gedurende meerdere uren verminderde en spierschade werd veroorzaakt.

Symptomen
Symptomen van rhabdomyolysis kunnen variëren afhankelijk van de mate van uw spierschade; de klassieke symptomen zijn echter hevige spierpijn met zwakte tot het punt dat u moeite zult hebben om uw armen of benen te bewegen, en u kunt last hebben van donkerrode of bruine urine of verminderd urineren. Daarnaast kunnen lokale symptomen rond het gekwetste gebied spierpijn, zwakte, zwelling, extreme pijn, stijfheid, kramp, blauwe plekken en gevoeligheid omvatten. U kunt zich ook ziek voelen met koorts, buikpijn, misselijkheid en braken. Af en toe kunnen veranderingen in de mentale status optreden, zoals verwardheid of verlies van bewustzijn.

Diagnose
De diagnose rhabdomyolysis wordt door artsen gesteld met behulp van laboratoriumtests die een teveel aan spiereiwitten en enzymen in het bloed en de urine aantonen. Een zorgvuldige anamnese en lichamelijk onderzoek kunnen de onderliggende oorzaak aan het licht brengen of ten minste helpen bij de keuze van de meest geschikte diagnostische workup.

Complicaties
Complicaties van rhabdomyolysis kunnen talrijk en ernstig zijn. Wanneer de giftige vloeistoffen vanuit beschadigd spierweefsel in de bloedbaan stromen, kan dit niet alleen plaatselijk weefsel aantasten, maar ook organen in het hele lichaam. Meer plaatselijk kan het compartimentsyndroom optreden wanneer een verhoogde druk zich in een spiercompartiment opbouwt, wat leidt tot verminderde zuurstoftoevoer naar de plaatselijke weefsels. Onregelmatige hartslag en zelfs een hartstilstand kunnen ook het gevolg zijn van een disfunctie van de elektrolyten. Een patiënt kan bijvoorbeeld een hoog kaliumgehalte in het bloed krijgen, wat een onregelmatige hartslag kan veroorzaken. Spierbijproducten kunnen ook leiden tot leverfunctiestoornissen, die in ongeveer 25% van de gevallen van rhabdomyolysis voorkomen. Andere complicaties zijn verhoogde bloedstolling, lage bloeddruk en shock. Nierfalen is ook een van de ernstigste complicaties in de dagen na de eerste presentatie van rhabdomyolysis. In zeer ernstige gevallen kan blijvende nierschade en zelfs de dood het gevolg zijn.

Behandeling
Nadat de spierschade is opgetreden, bestaat de belangrijkste behandeling van rhabdomyolysis uit agressieve vloeistofreanimatie (IV-vloeistoffen) om nierletsel te voorkomen. Eenmaal in een ziekenhuis zal de agressieve vloeistofbeademing worden voortgezet, samen met een zorgvuldige anamnese en lichamelijk onderzoek om eventuele complicaties op te sporen en te behandelen. De behandeling van complicaties kan bestaan uit hartbewaking, medicijnen om een verstoord elektrolytenevenwicht en een onregelmatige hartslag te corrigeren, een operatie om de verhoogde druk in een extremiteit te verlichten, fysiotherapie, nauwlettende controle van de nierfunctie en het gebruik van dialyse in ernstige gevallen van nierschade.

Herstel
Herstel van rhabdomyolysis varieert en is afhankelijk van de mate van spierschade en de specifieke complicaties die zich hebben voorgedaan. Als de aandoening vroeg wordt herkend en behandeld, kunt u de meeste ernstige complicaties vermijden en een volledig herstel verwachten. Herstel van door inspanning veroorzaakte rhabdomyolysis, zonder grote complicaties, kan enkele weken tot maanden duren voordat de patiënt weer kan sporten zonder dat de symptomen terugkeren. Ernstigere complicaties, zoals die welke vaak voorkomen bij het compartimentsyndroom, kunnen leiden tot meerdere operaties, maandenlange revalidatie en blijvende invaliditeit. Bovendien verdwijnt de nierdisfunctie als gevolg van rhabdomyolysis vaak, maar als u ernstig nierletsel oploopt, kan dit leiden tot permanente schade en een behoefte aan langdurige behandelingen, misschien zelfs dialyse.

Preventie
Preventie is gericht op het vermijden van de oorzaken van rhabdomyolysis; maar u kunt alleen voorkomen waar u controle over hebt. U kunt een ongeval of verwonding niet altijd voorkomen, maar u hebt wel controle over door inspanning veroorzaakte rhabdomyolysis. Door inspanning veroorzaakte rhabdomyolysis kan worden voorkomen door te beginnen met een geleidelijk trainingsprogramma met voldoende hersteltijd, extreme oefeningen te vermijden, de vochtbalans op peil te houden, en niet te trainen bij grote hitte en vochtigheid.

Een zeldzame aandoening
Gelukkig is rhabdomyolysis een zeldzame aandoening, vooral omdat het ernstige en langdurige complicaties kan hebben. Hoewel u een letsel niet altijd kunt voorkomen, kunnen patiënten de complicaties voorkomen door de risicofactoren die zij kunnen beheersen tot een minimum te beperken. Als er een letsel optreedt door verplettering of als u de symptomen van rhabdomyolysis ervaart, zullen de beste resultaten worden bereikt als een arts de aandoening onmiddellijk identificeert en behandelt.

Auteur: David Barnes, DO | Columbus, Georgia

Vol 30, Nummer 3, Zomer 2018

Laatst bewerkt op 13 januari 2021