Zoals gezegd stelt Derrida dat de waarde van performatieven losstaat van de ‘waarheid’, terwijl de waarde van de ‘kracht’ behouden blijft. Op een vergelijkbare manier stelt Quintin Skinner dat het bij het begrijpen van een uiting inderdaad nodig is om zowel de betekenis als ‘de kracht waarmee de uiting wordt gedaan’ te begrijpen: dat wil zeggen, niet alleen wat mensen zeggen, maar ook wat ze doen door te zeggen wat ze zeggen.Voetnoot 38

Het aspect van kracht wordt uitgewerkt in Derrida’s lezing van Austin, waarin Derrida concludeert dat performatieve spraakhandelingen een oorspronkelijke beweging communiceren – een performatief zou zijn het communiceren van een kracht – in plaats van het overdragen van een bepaalde gedachte-inhoud. Een performatief “produceert of transformeert een situatie”. Een consequentie hiervan is dat het performatieve dat optreedt en doet wanneer het wordt uitgesproken – en daarmee zijn rol als performatief vervult – niet iets beschrijft dat buiten de taal staat, iets dat er aan voorafgaat. Hoewel hetzelfde kan worden gezegd van een constatief, kan niet worden gezegd dat het de interne structuur van een constatief vormt, in vergelijking met het performatieve.Voetnoot 39 Vandaar dat de performatieve dimensie de referentiële relatie tussen ’teken’ en ‘object’ ondermijnt. Op die manier is een performatieve uiting een uiting waarin de taal onafhankelijk van haar referentiële functie handelt.Footnote 40 Derrida suggereert daarom dat Austin lijkt te hebben gebroken met het concept van communicatie als strikt semiotisch, linguïstisch of symbolisch: een performatieve uiting is niet louter een overdracht van semantische inhoud.Footnote 41

Dientengevolge, als politieke vertogen worden geanalyseerd in termen van het uitvoeren en creëren of produceren en transformeren van de werkelijkheid, wordt de kwestie van kracht van vitaal belang. Dit is zelfs nog meer van toepassing op de post-waarheidspolitiek. Daarom wordt het noodzakelijk te begrijpen hoe ‘kracht’ is opgebouwd en functioneert, en hoe deze ‘kracht’ wordt gevormd en waar zij haar energie vandaan haalt. Hoe wordt ze gevormd en gearticuleerd? Wat geeft het performatieve de kracht om te doen wat het doet? Er worden twee wegen onderscheiden. Ten eerste kan de kracht van een performatieve uiting worden gezien als gevormd door procedures – een performatief kan niet functioneren tenzij de uiting wordt gedaan volgens bepaalde regels die haar laten doen wat ze doet. Ten tweede moet het performen, en dus het scheppen van de werkelijkheid, ook inhouden dat er potentieel gebroken wordt met procedures, voor zover het scheppen, produceren en transformeren van de werkelijkheid serieus genomen worden.

Eerste pad: Procedures as Constituting Performatives

Austin suggereert dat sommige conventies en bepaalde omstandigheden aanwezig moeten zijn om een performatieve uiting gelukkig te laten functioneren (of ‘felicitous’ te zijn in spraak-act jargon): een kwestie betreffende de kracht die zij heeft en hoe goed zij functioneert.Voetnoot 42 Men zou kunnen zeggen dat, voor Austin, een performatief op een bepaalde manier moet worden uitgesproken om de kracht te hebben om te doen of precies uit te voeren.Voetnoot 43

Austin onderscheidt een aantal ‘regels’ of procedures om een performatief te laten functioneren. Zij moet worden uitgesproken binnen een aanvaarde conventionele procedure, door een of andere geschikte persoon en onder geschikte omstandigheden (de persoon die een schip een naam geeft moet bijvoorbeeld daartoe zijn aangesteld; de uiting alleen is onvoldoende). De procedure moet correct en volledig worden uitgevoerd: de uitdrager moet de uitgedrukte gedachten en gevoelens hebben, en de betrokkenen moeten van plan zijn ze uit te voeren en zich dienovereenkomstig gedragen.Voetnoot 44 Als niet aan deze vereisten wordt voldaan, is de performatief zonder kracht; hij kan niet doen, hij kan niet uitvoeren.Voetnoot 45 Als de handeling niet wordt voltooid, kan ze als een misstap worden bestempeld. Voor zover de handeling wel volledig maar niet oprecht wordt uitgevoerd, moet zij als misbruik van de procedure worden aangemerkt: bijvoorbeeld als de uitbrenger niet van plan is de handeling een vervolg te geven.Voetnoot 46

Deze redenering over procedurele criteria is aantrekkelijk. Toch zijn er veel voorbeelden van situaties die het plaatje ingewikkelder maken. Bijvoorbeeld, als de persoon die een schip benoemt daartoe niet is aangesteld, mist de uitlating kracht. De uiting heeft dus geen effect en doet niet wat zij lijkt te doen. Toch kan het gebeuren dat de handeling desondanks achteraf wordt aanvaard, en de performatieve uiting wordt precies dat-performatief. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn als de aanwezigen geloven dat de naamgeving is uitgevoerd; of, als de symbolische of geldelijke kosten te hoog zijn, kan het beter zijn te accepteren wat er is gebeurd in plaats van het proces nog eens te doorlopen – correct, volledig, op de juiste manier met de juiste agenten, enzovoort. In dit geval voldeed het performatieve niet aan de gegeven procedures, maar werd het toch erkend.

Het is duidelijk dat soms een valse belofte geldig kan zijn. Een ongeoorloofde verklaring van onafhankelijkheid kan onafhankelijkheid scheppen. De rituelen van een valse priester – doop, huwelijk, biecht en dergelijke – kunnen geldig zijn ondanks het feit dat zij niet in overeenstemming zijn met de voorgeschreven procedures of conventies en op ongepaste wijze worden uitgevoerd omdat de vertegenwoordiger niet door de bevoegde autoriteiten wordt erkend, enzovoort. Dergelijke rituelen kunnen geldig zijn ook al zijn zij vanuit het oogpunt van het kerkelijk recht onwettig. En natuurlijk zijn er ook gevallen waarin de procedure onvolledig is of op de verkeerde manier wordt uitgevoerd. Er lijken gradaties te zijn in wat aanvaardbaar is. Misschien is er een zekere hiërarchie, zijn er dingen die wel essentieel zijn en andere die belangrijk maar niet van levensbelang zijn. Het lijkt het meest waarschijnlijk dat het mogelijk zou zijn een woord te vergeten, iets verkeerd uit te spreken, onhoorbaar te zijn of iets dergelijks tijdens een huwelijksceremonie, maar toch zou het huwelijk worden erkend en zouden de partijen als gehuwd worden geregistreerd.

Om een performatief te kunnen uitvoeren, moet het aan een aantal eisen voldoen. Het probleem is dat het blijkbaar niet moeilijk is dergelijke procedurele vereisten te omzeilen. De noodzaak van procedure of kader of conventies kan echter anders worden benaderd.

Tweede Pad: Performatives Beyond Procedures and Conventions

Opnieuw, performatives doen iets, ze produceren effecten. Spraakhandelingen die, bijvoorbeeld, informeren of waarschuwen hebben effecten. Toch staan performatieven nooit op zichzelf; Austin beweert dat er altijd een achtergrond nodig is voor het teweegbrengen van het effect, en merkt op dat, bijvoorbeeld, een uitlating als ‘er is een stier in het veld’ een waarschuwing kan zijn, maar dat niet hoeft te zijn; het kan ook louter een beschrijving zijn. De situatie – de achtergrond – lijkt hier doorslaggevend. Voetnoot 47 Hiermee wordt het belang van procedure en achtergrond omgedraaid: in plaats van een lijst van vereisten te maken voor een vooraf vastgestelde procedure, en in plaats van vooraf de geschikte componenten van de achtergrond te bepalen, kan de analyse worden omgekeerd. De context vormt wel een achtergrond die de kracht van een uiting eerder in de ene dan in de andere richting oriënteert, en verder zijn er een aantal elementen die de uiting een bepaalde kracht geven; niettemin volgen zij niet noodzakelijk een eenvoudig patroon of een bepaalde conventie.

Austin wijst er in feite op dat effecten enerzijds kunnen ontstaan in en door uitingen die bepaalde regels volgen die tot het effect leiden – bijvoorbeeld, een waarschuwing die volgens een bepaalde procedure wordt uitgesproken zal het effect van een waarschuwing hebben, zij zal een waarschuwing uitvoeren – en anderzijds, door zuiver effect veroorzakende handelingen die niet volgens een dergelijke procedure verlopen. Het verschil is dus dat bepaalde handelingen conventioneel zijn en andere niet. Voetnoot 48 De filosoof Yarran Hominh maakt een analyse van Austin en stelt vast dat deze een onderscheid maakt tussen enerzijds een handeling waarin iets direct wordt gedaan zoals iets wordt geuit – in de uiting – en anderzijds een handeling waarin wat door de uiting wordt gedaan indirect wordt gedaan – door de uiting. In het eerste geval heeft de handeling “gevolgen”, terwijl de laatste “gevolgen teweegbrengt”.Voetnoot 49

Volgens Skinner is het maken van een dergelijk onderscheid essentieel: dat wil zeggen, tussen wat er gebeurt door te zeggen (direct) en wat er gebeurt door te zeggen (indirect), wat de reden is om conventionele handelingen te scheiden van handelingen die niet aan conventie gebonden zijn.Voetnoot 50 Filosoof John R. Searle levert een belangrijke bijdrage met betrekking tot de redenen voor het handhaven van dit onderscheid door de conventionele procedures te onderzoeken voor uitingen om dingen te doen. Searle beweert dat effecten die niet gebonden zijn aan de conventies van onze uitingen buiten beschouwing moeten worden gelaten in analyses van spraakhandelingen als communicatie. De reden hiervoor is dat effecten als eenvoudige gevolgen van een uiting, en dus niet gebonden aan enige procedure of gevestigde conventies, niet geclaimd kunnen worden als reacties op de uiting in een zinvolle betekenis van het begrip ‘reactie’. In de analyses van Searle moet een zinvolle relatie tussen een uiting en de reactie daarop gebonden zijn aan taal als een communicatiesysteem dat gebaseerd is op een soort systematisch gebruik van tekens. Vandaar dat, in de visie van Searle, een handeling-gevolg relatie die geen verband houdt met taal als een instituut – dat wil zeggen, een communicatiesysteem – niet van belang is bij het begrijpen van menselijk handelen in de vorm van linguïstische uitingen. Het onderscheid tussen uitingen die effect hebben als gevolg van conventies en uitingen die consequenties hebben die niet aan conventies gebonden zijn, moet dus gehandhaafd blijven.Voetnoot 51 Het lijkt erop dat voor Searle het begrip van taal als institutie op het spel staat, een structuur die stabiel genoeg is om betekenis over te brengen en informatie over te dragen. Zonder dit institutionele karakter lijkt Searle te beweren dat uitingen en hun effecten gereduceerd zouden worden tot een of andere ‘stimulus-effect’ relatie. Dat zou, op zijn beurt, het sprekende subject als handelend subject elimineren. Het idee is dat dit het sprekende subject overbodig zou maken en dat uitingen geen intentie en verantwoordelijkheid zouden hebben.

Op vergelijkbare wijze plaatst de filosoof Jürgen Habermas in zijn uiteenzetting over “communicatieve actie” handelingen die eenvoudigweg gevolgen teweegbrengen in de irrationele sfeer.Voetnoot 52 Op deze manier is Habermas’ analyse gericht op argumentatie en op communicatie die noodzakelijkerwijs aan bepaalde regels moet voldoen. De analyse is gericht op beweringen die onvermijdelijk worden gedaan zodra men begint te redeneren, dat wil zeggen dat ze gericht is op communicatie in de sfeer van rationele uitwisselingen en op de impliciete aanvaarding van een bepaalde logica en de perceptie van communicatie als cognitief gebaseerd.Voetnoot 53

Er is een interessante splitsing op basis van de vragen die worden gesteld en het doel van het onderzoek die te maken heeft met hoe performativiteit wordt opgevat. Is het een technische term die alleen van toepassing is op een min of meer duidelijk omschreven klasse van spraakhandelingen? Of moeten performen en doen in brede zin worden opgevat? Op een fundamenteel niveau weerspiegelt dit verschillende standpunten over de voorwaarden en het karakter van het menselijk handelen. Aan de ene kant is er Searle, die bepaalde mechanismen wil ophelderen door de structuur van de taal als communicatiesysteem te onderzoeken. Voor hem maakt zo’n systeem menselijke actie mogelijk – dat wil zeggen dat iemand dingen zegt met bepaalde bedoelingen, effecten teweegbrengt bij andere mensen en zo de situatie verandert volgens een bepaalde bedoeling. Dit standpunt is zeer redelijk, denk ik.

Aan de andere kant kan men ook aanvoeren dat de hier door Searle vertegenwoordigde benadering minder geschikt is als het gaat om het begrijpen van politieke vertogen voorbij technische analyses van bepaalde aspecten, aangezien het idee zelf van politieke vertogen juist kan worden gekarakteriseerd als het breken met het systeem. Fuller merkt bijvoorbeeld op dat een politieke actor typisch actief deelneemt aan het produceren van de werkelijkheid die hij wil; hij onderneemt niet alleen wijzigingen binnen een gegeven kader.Voetnoot 54 In dit opzicht lijkt de kracht te komen van radicale breuken, dat wil zeggen, van het weigeren te spelen volgens een gegeven systeem van communicatie. De transformatie wordt verkregen door niet in overeenstemming te zijn met gevestigde structuren of procedures. Dit is een manier om de werkelijkheid te produceren.

Natuurlijk zou men kunnen beweren dat politici die willen ingrijpen zich verlaten op taal als communicatie. Binnen het kader – en alleen met behulp van het kader – kunnen transformatie en verandering plaatsvinden; alleen met behulp van conventies kunnen politieke discoursen zowel doen als performen. Performatieve uitingen zijn alleen identificeerbaar als ze als zodanig verschijnen, dat wil zeggen als performatieven functioneren. En daar ben ik het mee eens. Zoals Derrida stelt, zijn wetenschap, kennis en misschien zelfs taal als zodanig afhankelijk van structuren en kaders om te kunnen functioneren.Voetnoot 55

Wetenschappelijke vooruitgang, de productie van kennis en communicatie worden, inderdaad, gevormd binnen bepaalde structuren. Structuren en kaders zijn nodig om dingen duidelijk te maken of zelfs maar te begrijpen. Argumenten moeten worden herkend en uitspraken moeten worden begrepen, wil een discours iets kunnen veranderen. Er is dus niets vreemds aan de overtuiging dat het menselijk handelen de menselijke taal nodig heeft als instrument, d.w.z. als middel om een bepaalde inhoud over te brengen. Als er geen identificeerbare structuur is, kan er geen bepaalde inhoud worden overgebracht en zou het menselijk handelen worden gefrustreerd. Ik denk dat dit Searle’s standpunt ondersteunt, en dat het juist is, maar alleen in zoverre dat het niet het laatste woord is. Er moet ook ruimte zijn voor gebeurtenissen die geen plaats of geen tijd krijgen toebedeeld, die niet voorzien en niet te voorzien zijn – wat dus onmogelijk is. Vernieuwing en nieuwheid kunnen alleen plaatsvinden als wat plaatsvindt onmogelijk is in de zin van niet al bedacht of gepland – niet voorspelbaar – of zo beweert Derrida. Anders hebben we het niet over een vernieuwing of een gebeurtenis, en is er geen verandering of transformatie.Voetnoot 56 Hoewel Searle het dus essentieel vindt dat er een structuur is – taal als communicatiesysteem – om de mens in staat te stellen intenties en verlangens uit te drukken en zo informatie over te dragen en transformatie mogelijk te maken, wijkt mijn benadering af – hier in navolging van Derrida.

De vereisten voor menselijk handelen en het karakter ervan zijn echter niet het onderwerp van dit artikel. Wat ik hier wil zeggen is simpelweg dat de mogelijkheid, of de noodzaak, om over politieke vertogen te spreken in termen van hun ‘performatieve’ kwaliteit rechtstreeks verband lijkt te houden met de manier waarop menselijke actie wordt opgevat. Mijn standpunt is dat we moeten inzien hoe politiek na de waarheid een breuk met de conventie betekent. Dit onderstreept en benadrukt het karakter van politieke discoursen en brengt ze tot hun uitersten, of zelfs verder. Welnu, deze breuk kan worden gezien als het scheppen van ruimte voor nieuwe en andere conventies, hoewel zij niet ‘progressief’ hoeft te zijn; zij kan evengoed inhouden dat wordt teruggekeerd naar of gevochten voor de status quo.Voetnoot 57 Toch blijf ik erbij dat een breuk een essentieel element is van post-waarheidspolitiek.

De uitdaging van de post-waarheidspolitiek vraagt dus om een frisse blik en een radicalere aanpak. Het lijkt me inderdaad nuttig om de kwestie met behulp van andere instrumenten te benaderen. Wanneer bijvoorbeeld de politieke vertogen van Donald Trump performatief zijn, betoog ik dat zij dat doen op een extra niveau ten opzichte van het ‘conventionele’ en dat zij performatief zijn op andere manieren dan door middel van spraakhandelingen die technisch als performatief worden aangemerkt.Voetnoot 58 da Empoli betoogt dat Donald Trump zich bijvoorbeeld in zijn vertoog en misschien wel door zijn vertoog verheft als een Leider – iemand die boven en anders is dan gewone leiders; Trump verschijnt als een bevrijde Leider, niet als een conventionele pragmatische bureaucraat. Vandaar dat Trump in staat wordt geacht zijn eigen werkelijkheid te scheppen – en dat doet hij ook. In dit opzicht voldoet hij aan de verwachtingen van de discipelen.Footnote 59 De dynamiek is uiterst performatief. Mensen stemmen met één grote zorg, zo betoogt da Empoli, en dat is de elite, zij die de macht hebben, aan het wankelen te brengen: “Laten we “leave” stemmen en Cameron laten ophouden met lachen” en “laten we Hilary Clinton in de gevangenis stoppen”.Voetnoot 60 De kernbelofte in de populistische revolutie is het vernederen van de machtigen en machtigen. Dit wordt verkregen op het moment zelf dat de populisten de macht grijpen.Voetnoot 61

Trump’s toespraken doen beloften – ook en ondanks dat hij niet zegt dat er een belofte is en misschien zonder dat hij weet dat beloven de kern is van wat hij zegt – dat doen ze. Er is een niet-expliciete belofte, niet uitgesproken en niet geformuleerd – en misschien zelfs niet bewust gedaan. Bijgevolg analyseer ik het politieke discours niet als zou het een aantal performatieve uitingen bevatten die als zodanig kunnen worden geanalyseerd. Het gaat er veeleer om dat het geheel kan worden opgevat als één of meer performatieven, ook al ontbreken bepaalde technische kenmerken. In dit opzicht komen dergelijke analyses dicht in de buurt van analyses van performances. Welnu, ik denk dat een analyse van de politiek in termen van opvoeringen meer dan adequaat is en veelzeggend. Toch is het ook belangrijk om de focus op het discursieve aspect te behouden, door post-truth politics op te vatten als post-truth verbale discoursen.

Ik beweer dat het essentieel is om het discours centraal te houden. Daarom stel ik een radicale lezing van de post-waarheidspolitiek voor, met in het achterhoofd Austins opmerking dat wat centraal staat, en niet genoeg kan worden benadrukt, is dat de uiting geen uiterlijk en hoorbaar teken is van een innerlijke handeling van de spreker.Voetnoot 62 Een conclusie die kan worden getrokken is dat een performatief als het ware op zichzelf werkt; dat is, denk ik, een sleutel. Een gevolg daarvan is, zo beweer ik, dat politieke betogen hun kracht niet ontlenen aan het louter naleven van bepaalde procedures. Of, beter gezegd, ze kunnen natuurlijk worden gezien als functionerend volgens bepaalde patronen, maar op belangrijke manieren omzeilen of creëren ze ook procedures. Politieke discoursen na de waarheid maken dit duidelijk: door hun optreden veranderen procedures, en verdringing vindt plaats doordat zoveel dingen door elkaar worden geschud: wat een belofte lijkt te zijn, is dat misschien helemaal niet meer; feiten die belangrijk leken, zijn dat nu niet meer, maar dat is niet altijd het geval, enzovoort. Met andere woorden, de structuur zelf van het discours is veranderlijk.

In zijn boek over post-waarheid laat Fuller zien dat er een conflict is – een interpretatieconflict – op een fundamenteel niveau. Een deel daarvan is dat wat Fuller ‘post-waarheidsdenkers’ noemt, erop gericht is de grenzen tussen de verschillende kennisspelen op te heffen en het dus gemakkelijker te maken om tussen die spellen te schakelen, of ze te vermengen.Voetnoot 63 Dit stelt de structuur van kennis zelf ter discussie. Wat voor soort ervaring telt en hoe wordt die gevalideerd? Welk soort argumenten kan in verschillende domeinen worden gebruikt? Voetnoot 64 Fuller concludeert dat post-waarheid kan worden gezien als het samenbrengen van zaken die de autoriteiten – zowel in de politiek als in de wetenschap – gescheiden willen houden.Voetnoot 65

Hier is Austin interessant. Als hij het heeft over de vraag of een bepaalde handeling al dan niet conventioneel is – gebonden aan conventie – in plaats van onconventioneel – ongebonden aan conventie – wanneer deze gevolgen heeft, geeft hij ook toe dat hij het moeilijk vindt om ze van elkaar te onderscheiden.Voetnoot 66 Ik beweer dat juist dit laatste aspect naar voren komt in Derrida’s benadering wanneer hij stelt dat bepaalde kaders-conventies absoluut geschikt en nuttig zijn bij het bestuderen, beschrijven en begrijpen van verschillende verschijnselen; dat wordt in hoge mate voorondersteld in wetenschappelijke ondernemingen.Voetnoot 67 Wetenschappelijk onderzoek dat onze omgang met de wereld verandert en transformeert is dus alleen mogelijk omdat bepaalde structuren tot in de perfectie worden beheerst. Voor Derrida biedt het werken binnen gevestigde kaders in meerdere opzichten de broodnodige zekerheid en stabiliteit. Dit gezegd hebbende, moet men ook inzien dat men het daar volgens Derrida niet bij moet laten. De code of het conventionele gebruik kan en moet bij tijd en wijle ter discussie worden gesteld; er moet altijd een mogelijkheid zijn om het hele apparaat als het ware ter discussie te stellen.Voetnoot 68

Over ter discussie stellen in deze fundamentele zin spreken impliceert het belang van het contextualiseren van de structuren, de code of de conventie zelf die aan het werk is. Uiteraard is iedereen het erover eens dat de context in aanmerking moet worden genomen. Wat Derrida echter benadrukt, is dat de context niet slechts voorlopig, aan de oppervlakte, of achteraf, later, als een extra, als iets toegevoegd, in aanmerking moet worden genomen. Nee, voor Derrida is context altijd ‘aan het werk binnen de plaats, en niet alleen eromheen’.Voetnoot 69 Dat betekent dat er van meet af aan, en al binnenin, een breuk is die niet kan worden uitgesloten of veronachtzaamd. Concreet betekent dit dat ‘performatief’ weliswaar een nuttige categorie is, te onderscheiden van de categorie ‘constatief’, maar dat deze categorieën altijd in een context moeten worden geplaatst. Het identificeren van structuren en procedures die betrokken zijn bij het functioneren van ‘performatieve uitingen’ is natuurlijk nuttig. Maar het gaat erom of dit voldoende is. Er is ook een moment waarop het analyseren van deze structuren en procedures onvoldoende is.

De fundamentele vraag is of het poreus maken van grenzen destructief of constructief is: of het filosofisch onderzoek en de reflectie daar ophouden of niet.Voetnoot 70 Voor mij is de cruciale vraag in hoeverre de huidige kennis en vastgelegde structuren voldoende zijn en in hoeverre er iets anders gezien kan worden of gezien moet worden. Het blijkt dat in analyses van spraakhandelingen, bijvoorbeeld, wordt voorondersteld dat in elk individueel geval rekening moet worden gehouden met de context, maar ook dat die – althans theoretisch – gekend kan worden. Bijgevolg is er in principe een eindpunt van het onderzoek.Voetnoot 71 Als dat zo is, impliceert dit, zowel theoretisch als principieel, de mogelijkheid om te begrijpen wat een politiek discours doet door het te analyseren aan de hand van conventies en procedures. Alles wat daarbuiten valt, moet terzijde worden gelaten. Alles wat buiten dit patroon valt, moet als niet-politiek worden beschouwd. Onbehandelbaar. Juist op dit punt denk ik dat een andere analyse nodig is, en ik doe dat op basis van Derrida, zoals gelezen door Hominh. Wanneer we geconfronteerd worden met feitelijke en echte post-truth politieke vertogen, zijn technische analyses ontoereikend. De politieke vertogen produceren en creëren de werkelijkheid veeleer als een functie van breuk en als een breuk met wat ‘vroeger’ was. Ze creëren iets nieuws, niet door dingen te zeggen binnen conventionele structuren en gevestigde procedures te volgen, maar door zich niet conventioneel te gedragen. Dergelijke performatieve politieke vertogen kunnen daarom worden opgevat als sleutelmomenten – gebeurtenissen – die de werkelijkheid vormen en transformeren.Voetnoot 72

Voor mij lijkt het erop dat Derrida op deze manier benadrukt dat er iets onvoorspelbaars is en moet zijn aan het menselijk handelen – wat niet mogelijk betekent, omdat een mogelijkheid noodzakelijkerwijs wordt gevonden binnen het bereik van wat voorspelbaar is. In deze specifieke zin kan een gebeurtenis die berekenbaar of voorspelbaar is, dus geen gebeurtenis zijn. Het onvoorspelbare en niet calculeerbare begrenzen de uitzonderlijke singulariteit.Voetnoot 73 Het aspect van onvoorwaardelijkheid in wat niet calculeerbaar is – de onvoorwaardelijke eigenschap van het oncalculeerbare – leidt ertoe dat men ‘de gebeurtenis’ ziet in de zin van iets nieuws dat op het punt staat te gebeuren, een avontuurVoetnoot 74, of de komst van de ander in iemands ervaring, zoals Derrida zegt (‘venir de l’autre dans des expériences’).Voetnoot 75

In deze zin kan men zien dat de nadruk ligt op de kracht van de uitingen die effecten heeft, de onvoorspelbare komst en de onvoorspelbare onderbreking van de ander als een enkelvoudige gebeurtenis. Er zijn natuurlijk ook voorzienbare, voorspelbare en berekenbare effecten die een patroon volgen. Er zijn verdragsgebonden effecten, dingen die volgens identificeerbare regels verlopen. Dat is hier niet aan de orde. Waar het om gaat is of filosofisch onderzoek en filosofische nieuwsgierigheid hier moeten stoppen, of niet.

Dit is een cruciale vraag in elk filosofisch en discursief onderzoek naar post-truth politics. Het heeft rechtstreeks betrekking op de vraag hoe we Trump moeten lezen, bijvoorbeeld. Zijn tweets kunnen als leugens worden geanalyseerd, natuurlijk. Maar is dat nuttig? Als Trump wordt gelezen volgens een conventioneel analysepatroon, missen we dan het punt? En wat gebeurt er als het politieke discours na de waarheid slechts als ‘bullshit’ wordt bestempeld? Elk politiek discours zal een aantal van dezelfde kenmerken hebben als dat van Trump, dus wat gebeurt er met de politiek als alles wat hij in zijn politieke discoursen doet wordt afgedaan als bullshit? Aan de andere kant, als post-waarheidspolitiek wordt gelezen in termen van performance, kunnen er veel interessante dingen worden gezien, zoals in de politiek meer in het algemeen, maar als alles draait om performance, dan worden filosofische argumenten onbeschikbaar gemaakt. Ook politieke en ethische argumenten worden geblokkeerd. Wat overblijft is een beschrijving van wat er te zien valt. Ik beweer dus dat filosofisch onderzoek moet worden ondernomen, zelfs als het moeilijk is en als het zich bevindt in de marge van wat begrijpelijk en uitvoerbaar is.

Ik stel ook voor dat er ten minste nog een stap verder moet worden gegaan. Ik stel voor te kijken naar de rol van intentie als een potentiële kracht in politieke discoursen als performatieve, transformerende discoursen die inderdaad iets nieuws creëren.