Portia is mooi, gracieus, rijk, intelligent en snel van begrip, met een luxe levensstijl en hoge eisen aan haar potentiële romantische partners. Zij is gebonden aan de loterij die in het testament van haar vader is vastgelegd en die potentiële huwelijkskandidaten de kans geeft te kiezen tussen drie kisten die zijn samengesteld uit goud, zilver en lood. Als zij de juiste kist kiezen – de kist met Portia’s portret en een boekrol – winnen zij haar hand. Kiezen ze de verkeerde kist, dan moeten ze weggaan en nooit meer een vrouw ten huwelijk vragen. Portia is blij als twee vrijers, de een gedreven door hebzucht en de ander door ijdelheid, niet de juiste keuze maken, hoewel ze tact toont tegenover de prinsen van Marokko en Arragon, die zonder succes haar hand zoeken. Ze geeft de voorkeur aan Bassanio, een jonge Venetiaanse edelman, maar mag hem geen aanwijzingen geven die hem kunnen helpen bij zijn keuze.
Later in het stuk vermomt ze zich als man en kruipt in de huid van een advocaatleerling (Balthazar genaamd) waardoor ze in de rechtszaal het leven redt van Bassanio’s vriend Antonio.
In de rechtbankscène vindt Portia een technische fout in de borgtocht, waardoor zij de joodse geldschieter Shylock te slim af is en Antonio’s leven redt van het geëiste pond vlees, terwijl alle anderen, inclusief de hertog die als rechter optreedt en Antonio zelf, falen. Het is Portia die een van de beroemdste toespraken in De koopman van Venetië houdt:
De kwaliteit van barmhartigheid is niet gespannen.
Zij valt als een zachte regen uit de hemel
op de plaats beneden. Het is tweemaal gezegend:
Het zegent hem die geeft en hem die neemt.
Ondanks Portia’s gebrek aan formele juridische opleiding, wint ze haar zaak door te verwijzen naar de details van de exacte taal van de wet. Haar succes is eerder te danken aan technische aspecten dan aan de verdiensten van de situatie. Ze gebruikt de tactiek van wat in de moderne tijd soms een Philadelphia-advocaat wordt genoemd en laat daarmee zien dat ze verre van machteloos is, ongeacht haar eerdere gebrek aan keuze in het huwelijk. Portia brengt echter ook het concept van retoriek en het misbruik ervan aan het licht – ze benadrukt het idee dat een onrechtvaardig argument kan winnen door welsprekendheid, mazen in de wet en technische details, ongeacht de morele kwestie waar het om gaat – en zet zo het publiek aan tot nadenken over die kwestie. Shylock komt uit het proces met zijn leven en zijn baan intact, maar behoudt slechts de helft van zijn geld en wordt van zijn identiteit beroofd omdat hij gedwongen wordt zich tot het christendom te bekeren, terwijl zijn dochter Jessica en haar christelijke echtgenoot Lorenzo, met wie zij eerder was weggelopen, in Portia’s kasteel worden aangetroffen, niet, zo wordt geïmpliceerd, in volledige gelukzaligheid. Portia en Bassanio daarentegen blijven samenleven met haar hofdame Nerissa en haar echtgenoot Gratiano.
Geef een antwoord