Plaag wordt vaak geassocieerd met de Middeleeuwen, maar de beruchte ziekte richtte ook voor en na die tijd verwoestingen aan en blijft ook nu nog mensen besmetten. Indien onbehandeld, kan de builenpest volgens de Wereldgezondheidsorganisatie een sterftecijfer van 50 tot 60 procent hebben. Antibiotica, ontwikkeld in de jaren 1940, zijn effectief in de behandeling van pest vandaag.
Plaag komt op elk continent voor, maar momenteel komt pest het meest voor in Afrika ten zuiden van de Sahara en Madagaskar. Meer dan 90 procent van de huidige gemelde gevallen worden daar gevonden, volgens een review in PLOS Medicine. In de Verenigde Staten zijn in de afgelopen 100 jaar meer dan 1.000 gevallen van pest gemeld.
Plaag komt vaker voor in landelijke gebieden waar mensen worden blootgesteld aan wilde knaagdieren. Het komt vaker voor in het landelijke westen van de Verenigde Staten dan in het oosten, hoewel het nog steeds zeldzaam is.
Wat is pest?
Plague is een infectie die wordt veroorzaakt door een uiterst virulente bacterie, Yersinia pestis, volgens de Centers for Disease Control (CDC). De wetenschapper Alexandre Yersin ontdekte Yersinia pestis in 1894. De bacterie wordt gewoonlijk aangetroffen bij knaagdieren en hun vlooien. In de loop van de geschiedenis zijn stedelijke ratten de gevaarlijkste dragers van de pest geweest voor de mens. Besmette rattenvlooien kunnen Yersinia pestis via hun beten overbrengen op mensen. Wilde dieren kunnen de pest oplopen door besmette dieren te eten. Dit kan soms leiden tot een uitbraak onder dieren, een zogenaamde epizoötie. Volgens de CDC stijgt het aantal pestgevallen bij mensen na een epizoötie.
Volgens National Geographic is de virulentie van Yersinia pestis te danken aan zijn vermogen om het immuunsysteem van de gastheer uit te schakelen. Yersinia pestis injecteert gifstoffen in afweercellen, wat leidt tot de afbraak van het immuunsysteem. Vervolgens vermenigvuldigt de bacterie zich snel, waardoor het lichaam wordt geïnfecteerd.
Soorten pest
Er zijn drie soorten pest en ze beginnen allemaal met dezelfde basissymptomen. Volgens de WHO krijgen pestpatiënten meestal griepachtige verschijnselen drie tot zeven dagen nadat ze gebeten of anderszins besmet zijn. Deze symptomen omvatten koorts, rillingen, lichaamspijn, braken, misselijkheid en zwakte.
Bubonische pest is de meest voorkomende pestsoort, volgens de WHO. Het wordt veroorzaakt door de beet van een besmette vlo, vaak een rattenvlo. Naast griepachtige symptomen worden de lymfeklieren van de patiënt gevoelig en gezwollen. De lymfeklieren kunnen zichtbaar ontstoken en vrij groot worden. De ontstoken lymfeklieren worden “builen” genoemd, waaraan de pest zijn naam dankt. Wanneer de builenpest voortschrijdt, kunnen de builen uitgroeien tot etterende open zweren.
Wanneer Yersinia pestis het lichaam binnendringt, reist het naar de dichtstbijzijnde lymfeklier, schakelt de afweer uit, en vermenigvuldigt zich. Dit is de eerste lymfeklier die een bubo wordt. Als patiënten niet onmiddellijk worden behandeld, kan builenpest zich verspreiden naar andere lymfeklieren. Builenpest verspreidt zich zelden van mens tot mens.
Septische pest is een bloedpest. Zij kan ontstaan door vlooienbeten of direct contact met een besmet dier, als het besmette materiaal via scheurtjes in de huid binnendringt. Het kan ook ontstaan door onbehandelde gevorderde builenpest, volgens de CDC. Yersinia pestis komt in de bloedbaan terecht en vermenigvuldigt zich daar.
Naast griepachtige symptomen, ervaren patiënten met septische pest extreme zwakte, shock en buikpijn. Er kunnen inwendige bloedingen optreden, waardoor huid en andere weefsels zwart worden en afsterven. Deze necrose wordt het vaakst gezien op de neus, vingers en tenen.
Pneumonische pest is de meest dodelijke vorm van pest en de enige die zich van mens tot mens kan verspreiden, volgens de CDC. Pneumonische pest infecteert de longen en kan worden overgedragen via hoesten. Soms krijgen mensen de pest door de hoest van hun huiskatten, die gevoelig zijn voor pest. Pneumonische pest kan ook ontstaan door vergevorderde, onbehandelde builenpest die zich naar de longen verspreidt.
Pneumonische pest veroorzaakt bij patiënten een ernstige longontsteking. Symptomen zijn koorts, koude rillingen, zwakte, een zich snel ontwikkelende hoest, kortademigheid, pijn op de borst en waterig of bloederig slijm. Het kan ademhalingsstilstand of shock veroorzaken.
Pneumonische pest is gelukkig de minst voorkomende vorm van pest, volgens de WHO.
Diagnose en behandeling
Als een gezondheidswerker pest vermoedt, zal hij of zij bloed, sputum of lymfeklieraspiraat van de patiënt afnemen en opsturen voor laboratoriumonderzoek, aldus de CDC. Voorlopige resultaten kunnen in minder dan twee uur klaar zijn. Bevestiging kan 24 tot 48 uur duren.
Plague wordt behandeld met gemakkelijk verkrijgbare antibiotica. Vaak worden antibiotica gegeven zodra monsters zijn genomen, want hoe eerder de patiënt met de behandeling begint, hoe beter de kansen op volledig herstel. Als de patiënt longpest heeft, kunnen mensen in nauw contact met hem of haar worden geëvalueerd, onder observatie worden geplaatst en preventieve antibiotica krijgen, aldus de CDC.
Er zijn verschillende pestvaccins ontwikkeld, maar hun effectiviteit is niet overtuigend gebleken en ze zijn niet langer verkrijgbaar in de Verenigde Staten, aldus de CDC.
Geschiedenis van de pest
Er zijn in de loop van de menselijke geschiedenis drie grote pestepidemieën geweest. Volgens een geschiedenis van de pest, gepubliceerd in Baylor University Medical Center Proceedings, werd het eerste geval van de pest waarschijnlijk in de Bijbel beschreven. Het Eerste Boek van Samuel verhaalt dat rond 1000 v. Chr. de Filistijnen werden geteisterd door een vreselijke ziekte met gezwollen lymfeklieren.
De Pest van Justinianus was echter de eerste epidemie die betrouwbaar werd vastgelegd, volgens Susan Abernethy, een historicus en schrijfster uit Colorado.
Justinian Plague
De Justinian Plague vond plaats van ongeveer 542 A.D. tot 750. Hij begon tijdens het bewind van Justinianus I, een Byzantijnse keizer in Constantinopel.
“De oorsprong van de pest is onbekend en er is weinig informatie beschikbaar over hoe vaak en waar de ziekte in de volgende eeuwen uitbrak,” aldus Abernethy. Hoewel er geen betrouwbare cijfers zijn over het aantal doden, was er een aanzienlijke daling van de bevolking. Het Byzantijnse Rijk en de omliggende mediterrane gebieden hebben in de tweede helft van de zesde eeuw misschien wel een bevolkingsdaling van 40% doorgemaakt.
De bevolkingsdaling zorgde voor tekorten aan arbeidskrachten en een verminderde belastinggrondslag. Arbeidskosten en inflatie stegen terwijl de voedselproductie daalde, wat leidde tot extra sterfgevallen door verhongering, vertelde Abernethy aan Live Science.
De Pest van Justinianus had een belangrijk effect op de Europese cultuur, zei Robert Wilde, een in het Verenigd Koninkrijk gevestigde historicus en schrijver. Op het moment dat de pest uitbrak, was het oostelijke deel van het Romeinse Rijk (Byzantium), cultureel en militair veel sterker dan het westelijke deel, dat al enige tijd zonder keizer zat. “Keizer Justinianus had toezicht gehouden op de herovering van grote delen van het oude westelijke rijk. Maar de pest vernietigde deze inspanningen en verzwakte Byzantium handel, economie, leger en samenleving zodanig dat zij voorgoed in omvang afnamen,” aldus Wilde. Zonder deze plaag hadden de Byzantijnse cultuur en het Romeinse Rijk misschien veel langer kunnen bestaan.
De Zwarte Dood
De Zwarte Dood deed zich in de 14e ;eeuw in heel Europa voor en doodde ongeveer 25 miljoen mensen. De builenpest verspreidde zich via ratten en vlooien, terwijl de longpest zich van mens tot mens verspreidde. Europa verloor tussen 33 en 50 procent van zijn bevolking, volgens Wilde.
De Zwarte Dood ontstond in 1334 in China en verspreidde zich naar het westen langs de handelsroutes van het Nabije en Verre Oosten, aldus Abernethy. Tegen het begin van de jaren 1340 had de ziekte China, India, Perzië, Syrië en Egypte getroffen. Veel Europeanen hoorden geruchten over een “Grote Pestilentie” die zich een weg baande over deze routes.
“De pest arriveerde in Europa over zee in oktober van 1347 toen 12 Genuese handelsschepen aanmeerde in de Siciliaanse haven van Messina na een lange reis door de Zwarte Zee,” zei Abernethy. “De mensen verzamelden zich op de kade om de schepen te begroeten en waren geschokt toen ze ontdekten dat de meeste zeelieden aan boord dood of ernstig ziek waren. De mannen brandden van de koorts, waren niet in staat om voedsel binnen te houden en ijlden van de pijn. Het vreemdste van alles was dat ze bedekt waren met mysterieuze zwarte steenpuisten, die bloed en etter sijpelden. De ziekte kwam daardoor bekend te staan als de Zwarte Dood.”
Europese leiders hadden geen kennis over hoe ze uitbraken van ziekten konden indammen. De Siciliaanse autoriteiten bevalen snel de schepen uit de haven te vertrekken, maar het was te laat. De ziekte verspreidde zich snel.
De Zwarte Dood veranderde de economie en de verdeling van de rijkdom in Europa. Het verlies van de bevolking resulteerde in grotere erfenissen, waardoor de rijkdom geconcentreerd werd. Tegelijkertijd stegen de lonen door de grotere vraag. Rijke landeigenaren wendden zich tot de technologie om geld te besparen. Volgens Wilde was de grotere concentratie van rijkdom “een belangrijke oorzaak van de Reformatie, toen geld, macht en kunst elkaar direct raakten.”
Wilde voegde eraan toe: “In veel opzichten heeft de Zwarte Dood het begin van de evolutie van de middeleeuwse samenleving naar de moderne in gang gezet, maar ik denk dat het belangrijk is om de enorme psychologische impact te benadrukken die deze verliezen hadden op de overlevenden, zoals wordt bevestigd door veel noordelijke kunst.”
De Moderne Pest, of Derde Pandemie
De Moderne Pest begon in de Chinese provincie Yunnan in 1855, aldus Abernethy, en “doodde meer dan 12 miljoen mensen in India en China alleen.”
Er waren twee stammen van de pest tijdens de Derde Pandemie. Een builenpest verspreidde zich door het vervoer van vracht, mensen en ratten over de oceanen. Een meer virulente pneumonische stam bleef grotendeels beperkt tot Mantsjoerije en Mangolië, aldus Abernethy.
Volgens Abernethy is een opmerkelijk kenmerk van de Moderne Pest de hoeveelheid onderzoek die er uit voortkwam. “Wetenschappers die tijdens de uitbraak in Azië werkten, identificeerden pestdragers en de pestbacil. Alexandre Yersin, werkzaam in Hong Kong in 1894, identificeerde Yersinia pestis … In 1898 bevestigde de Franse onderzoeker Paul-Louis Simond de rol van vlooien als de overbrenger van de ziekte. Deze pest is ook beter gedocumenteerd dan de eerdere pandemieën.”
Chemische oorlogsvoering
Plague is door de geschiedenis heen gebruikt als oorlogswapen, en nationale veiligheidsfunctionarissen blijven zich zorgen maken over het gebruik ervan als een biologisch wapen. Volgens een artikel gepubliceerd in het tijdschrift Emerging Infectious Diseases, zijn er verslagen uit de eerste hand van Mongoolse legers die in de jaren 1300 met builenpest besmette lijken over de stadsmuren van Caffa katapulteerden, een stad op de Krim. Sommige geleerden geloven dat deze tactiek heeft bijgedragen tot de Zwarte Dood.
Het Japanse leger experimenteerde met de pest en zou tijdens de Tweede Wereldoorlog met de pest besmette vlooien op gebieden in China en Mantsjoerije hebben losgelaten, aldus Baylor University Medical Proceedings. Tijdens de Koude Oorlog hebben veel landen, waaronder de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie, de pest als biologisch wapen onderzocht, maar geen van beide landen heeft er gebruik van gemaakt. Na de aanslagen op 11 september begonnen nationale veiligheidsfunctionarissen zich opnieuw zorgen te maken over de dreiging van bioterrorisme, waaronder pest.
Volgens de Johns Hopkins University zou een gewapende uitbraak van de pest er anders uitzien dan een natuurlijk optredende pandemie. De bacterie zou waarschijnlijk vrijkomen in de vorm van een aërosol, en het eerste teken van de aanval zou een plotselinge uitbraak zijn. Gevallen zouden één of twee dagen na de aanval verschijnen en mensen zouden snel sterven. Een WHO-analyse uit 1970 van een worst-casescenario toonde aan dat een aërosol dat vrijkwam boven een stad met 5 miljoen inwoners zou leiden tot 150.000 gevallen van longpest en 36.000 sterfgevallen.
Geef een antwoord