Jesús Colina – gepubliceerd op 12/01/18
Medicine is meer een kunst dan een wetenschap, zegt dr. Bernard Ars.
Wachtlijsten, financiële speculatie, depressie, druk om euthanasie te promoten, draagmoederschap … De uitdagingen waarmee artsen vandaag worden geconfronteerd, zijn talrijk en voor sommigen ongewoon.
Aleteia sprak met Dr. Bernard Ars, nieuwe voorzitter van de Internationale Federatie van Katholieke Medische Verenigingen, over het beleven van zijn beroep vandaag.
Als hoofd van de Internationale Federatie van Katholieke Medische Verenigingen (FIAMC, naar de naam in het Frans) sinds enkele maanden, heeft Dr. Bernard Ars, universitair hoofddocent (Ph.D) en specialist in otorinolaryngologie en hoofd- en halschirurgie, drie prioriteiten gesteld: “Het stimuleren van de bijzondere compassie die wij, katholieke artsen, moeten ontwikkelen in het licht van de vitale en sociale onzekerheid; het verspreiden van een christelijk concept van mens en moraal en van de juiste dialoog tussen geloof, rede en wetenschappen terwijl we trouw blijven aan de Kerk en haar leergezag; en het vergroten van ons innerlijk leven”. En wat voor een innerlijk leven!
De FIAMC telt 80 verenigingen die wereldwijd zo’n 120.000 leden vertegenwoordigen. Zij heeft een dubbele opdracht: ten eerste de artsen die zich met hun geloof in Jezus Christus bezighouden te versterken om hen te helpen de boodschap van het Evangelie in hun dagelijkse praktijk toe te passen; en ten tweede de Heilige Stoel te informeren over de realiteiten en ontwikkelingen in de geneeskunde met betrekking tot de kliniek en het onderzoek.
Aleteia: Katholieke artsen bevinden zich steeds vaker in situaties waarin zij zich moeten beroepen op het recht op gewetensbezwaren, omdat de gezondheidssystemen hen dwingen tot praktijken die in strijd zijn met de menselijke waardigheid: genetische manipulatie, euthanasie, en abortus. Wat raadt u deze artsen aan?
Dr. Bernard Ars: Ik adviseer hen enerzijds om er altijd voor te zorgen dat er een gewetensclausule wordt opgenomen in al hun contracten met een instelling of een medewerker, evenals in de wetgeving van hun land, en anderzijds om hun eigen morele geweten gedurende hun hele leven goed te vormen, door christelijke antropologie te bestuderen en de tijd te nemen om hun innerlijk leven te vernieuwen.
Wat betekent een gewetensclausule voor u?
De plicht van gewetensbezwaren geeft blijk van de grootsheid van de menselijke waardigheid. Een mens kan zichzelf er nooit toe brengen moreel kwaad te begaan. Hij kan niet bewust en weloverwogen instemmen met een handeling die zijn eigen waardigheid vernietigt. De vrijheid van de mens is een weerspiegeling van het beeld en de gelijkenis van God die Hij in ieders hart heeft ingeprent. Geen mens kan zijn vrijheid gebruiken om de weerspiegeling van Gods aanwezigheid in hemzelf aan te tasten. Daarom moet hij zich verzetten tegen onrechtvaardige menselijke wetten.
Dit is soms het geval geweest in de geschiedenis met rassendiscriminatie en apartheid, en dit is vandaag het geval met abortus, euthanasie en andere daden die onverenigbaar zijn met de waardigheid van de persoon. Als een katholiek arts zich tegen bepaalde praktijken verzet, is dat niet in de eerste plaats omdat hij katholiek is, maar omdat hij een mens is, een wezen dat luistert naar de stem van zijn geweten, verlicht en bevestigd door de leer van de Kerk.
We kennen allemaal de anekdote van kardinaal Newman, aan wie gevraagd werd of hij eerst zijn glas hief op zijn geweten of op de paus. Toen hij zei dat hij eerst zijn glas hief naar het geweten en dan naar de paus, wilde hij de christenen niet verzetten tegen de Kerk, maar de unieke stem van de waarheid eren, waarvan de eerste echo weerklinkt in het geweten en die, zo nodig, wordt bevestigd door het uiteindelijke oordeel van de Kerk.
De paus en de Heilige Stoel doen een beroep op uw vereniging om zich op de hoogte te stellen van de problemen van de bio-ethiek. Hoe is uw relatie met het Vaticaan gestructureerd?
Onze informatie-uitwisseling gaat niet alleen over bio-ethische vraagstukken. De geneeskunde is betrokken bij veel aspecten van de mens: wetenschappelijk onderzoek, cultuur, gezin… De problemen van de bio-ethiek vallen hoofdzakelijk onder de verantwoordelijkheid van de Pauselijke Academie voor het Leven, die afhangt van het Dicasterium van de Leken, het Gezin en het Leven. Wat de FIAMC betreft, deze ressorteert onder het Dicasterium voor de Bevordering van de Integrale Menselijke Ontwikkeling.
Wat zijn de ethische vraagstukken waarmee katholieke artsen vandaag worden geconfronteerd?
De ethische problemen waarmee katholieke artsen worden geconfronteerd, variëren in intensiteit, naar gelang van de praktijk en de regio’s van de wereld. Zo worden huisartsen bijvoorbeeld geconfronteerd met ethische en deontologische uitdagingen in hun persoonlijke relaties met patiënten. Gespecialiseerde ziekenhuisartsen worden geconfronteerd met ethische moeilijkheden ten aanzien van de overheersing van de technowetenschappen, de industrie (met name de farmaceutische bedrijven) en het consumentisme van de zorg. Ten slotte worden medische onderzoekers geconfronteerd met ethische moeilijkheden bij de keuze van doelstellingen en werkstrategieën, en ook met financiële beperkingen.
De laatste jaren is de bio-ethiek vaak ideologisch geïnterpreteerd en geëxploiteerd op een manier die niet strookt met haar oorspronkelijke doelstellingen, namelijk de verdediging van het leven en de menselijke persoon, en evenmin met de christelijke visie op de mens. Om de bio-ethiek haar diepste betekenis te geven, is het van belang een moreel geweten te vormen dat gebaseerd is op een actuele christelijke antropologie, die streeft naar het algemeen welzijn.
De hedendaagse geneeskunde, die gebaseerd is op het ziekenhuis en op big data, dreigt de arts-patiënt relatie te verliezen. Hoe is het mogelijk de rol van de arts in onze samenleving te herstellen?
Naast het echte ethische probleem van big data maakt de robotische verzameling van patiëntengegevens een snelle diagnose en een precieze, gerichte therapie mogelijk. Hoewel dit een zekere vooruitgang is in de behandeling van ziekten, heeft de technische aard van de wetenschappelijke geneeskunde de neiging om het contact tussen de arts en de patiënt te beperken tot een inventarisatie van de objectieve prestaties van essentiële biologische functies. Maar de patiënt verwacht iets anders van de arts. Hoewel hij zeker niet onverschillig staat tegenover de pijnen en het lijden van zijn lichaam, en tegenover de bedreiging die een ziekte vormt voor zijn toekomst en die van zijn naasten, verwacht hij ook dat de arts hem leert leven met de ziekte.
Maar hoe kunnen zij de zieken helpen hun veerkracht te ontwikkelen?
Voor de patiënt is veerkracht een dynamisch en interactief proces tussen hemzelf, zijn familie en zijn omgeving, dat hem in staat stelt een nieuw en bevredigend pad te ontwikkelen, waarbij hij de voorstelling van de werkelijkheid die hem schade berokkent, verandert. Daartoe moeten wij artsen empathie tonen, die van nature gebaseerd is op goed luisteren. Luisteren is het woord van de ander al zijn waarde geven. Het is door te luisteren dat wij van de patiënt leren wat zijn ziekte is, hoe hij die interpreteert en welke middelen hij heeft om er het hoofd aan te bieden.
Om te verzekeren dat het luisteren succesvol en heilzaam is voor de patiënt, is het noodzakelijk zijn ritme te respecteren. We mogen niet proberen vertrouwelijkheden af te dwingen en we moeten ook het juiste moment zien te vinden om te stoppen met luisteren. Veerkracht is een proces van lange adem. Alleen door de tijd te gunnen om zijn werk te doen, kan uit ziekte een “nieuwe” vorm van leven geboren worden. We moeten geduldig zijn. Om de beproeving van het lijden draaglijk te maken, moeten we het van dag tot dag beleven.
Is de moeite van elke dag voldoende voor zichzelf?
Elke dag ervaren we een opeenstapeling van beproevingen, maar we hebben ook de moed ze onder ogen te zien. Het is nodig de patiënt te helpen om wat vandaag hem te geven heeft als een hulpbron te aanvaarden en in vertrouwen de dag te laten voorbijgaan die ten einde loopt. Zelfs in de slechtste omstandigheden heeft de mens het vermogen om zich met humor te ontworstelen aan alles. Laten we ontvankelijk en interactief zijn! “Mannen blijven sterk zolang ze leven voor een sterk idee,” zei Freud. Het is rond dit sterke idee, deze zin die de samenhang van zijn leven maakt, dat de mens zichzelf kan bouwen, zichzelf kan heropbouwen. “Die zin moet gevonden worden, want het is een object dat gezocht wordt, maar het mag nooit gegeven worden. Het is de verantwoordelijkheid van de patiënt om het voor zichzelf te vinden,” zei professor neurologie en psychiatrie Viktor Frankl.
Daarnaast is de katholieke arts, naast zijn wetenschappelijke bekwaamheid en zijn menselijk inlevingsvermogen, ook een ziel die in zijn patiënt de lijdende Christus ziet, en die bidt voor de man of de vrouw die lijdt.
Veel katholieke artsen werken in situaties van extreme armoede. Is er een boodschap die u aan deze artsen zou willen meegeven?
Die collega’s, het ontbreekt u waarschijnlijk aan elementaire diagnostiek en therapieën om uw patiënten te genezen en levens te redden. Aarzel niet om met alle middelen waarover u beschikt de internationale organisaties en uw connecties te waarschuwen om de ernst van uw situatie te verzachten. Weet echter dat u, onder onze confraters, “de dokters van de dokters” bent. Uw empathie is meer ontwikkeld dan die van anderen, en u begrijpt beter dan wie ook het leed van onze patiënten. Weet ook dat velen van ons voor u bidden. En wanneer wij, dokters, niets doeltreffenders te bieden hebben in het aangezicht van ziekte en lijden, hebben wij nog steeds onze steun, ons luisterend oor en onze tijd te bieden. We hebben altijd nog Hoop te bieden. Tenslotte moeten we ook de krachtige hulp van het gebed aanbieden.
Kunt u ons iets over uzelf vertellen? Waarom hebt u besloten om u aan de geneeskunde te wijden? En als christen-arts?
Ik koos op 17-jarige leeftijd voor de geneeskunde omdat het een beroep was van menselijke relaties – geven en ontvangen – en ik voelde dat ik gelukkig kon worden door het uit te oefenen. Ik koos voor otorinolaryngologie omdat dit specialisme mij, in gelijke verhouding, de vreugde gaf van klinische consultaties, chirurgie en functionele verkenningen. Wat de roeping van een christen-dokter betreft, die heb ik niet echt gekozen. Zij kwam langzaam en zachtjes. Ik ben altijd gelovig geweest en een praktiserend katholiek. Maar geconfronteerd met de problemen en het lijden van het leven, is het de christelijke praktijk, evenals mijn leven van gebed voor Jezus, die mij de ware en enige weg van het leven is gebleken.
Hebt u enig advies voor jonge christenen die arts willen worden?
Geef je in waar je hart je roept! En als je een verbintenis aangaat, train jezelf dan onophoudelijk, wetenschappelijk, technisch en voortdurend. Het is een kwestie van professionaliteit! Maar doe het ook op cultureel, artistiek, filosofisch en zelfs theologisch vlak, om een zo groot mogelijke humanistische openheid te hebben, terwijl u luistert naar onze patiënten. In feite komt de patiënt die ons komt consulteren om over zichzelf te praten, en hij verwacht dat zijn dokter naar hem luistert, en vervolgens op hem antwoordt. Hij is verontrust. Hij kan zich buitengesloten voelen. De arts moet openlijk met zijn patiënt over de ziekte spreken. Dit leidt ertoe dat de patiënt evenzeer over zichzelf nadenkt als over de ziekte die hij komt melden. De opstandige ziekte, en meer nog de dood, kan overkomen als een grens aan de medische werkzaamheid. De natuurlijke neiging zou zijn om voor deze ziekte of dood te vluchten. Maar waar het op aankomt is dat men beschikbaar is, zodat de patiënt zich niet alleen voelt tegenover zijn ervaring. De dokter is niet de meester van het leven, noch van de dood van de patiënt die hem toevertrouwt. Hij heeft niet de volledige macht over zijn patiënt; in feite staat hij ten dienste van het leven van de lijdende mens. De katholieke arts leeft vanuit Christus. Hij heeft een eenheid van leven, een samenhang in alle aspecten van zijn leven. Het gaat daarbij niet alleen om professionele en verantwoordelijke bekwaamheid, om wetenschappelijke en technische kennis in samenwerking met de andere disciplines van de zorg, maar vooral om een sterk dagelijks innerlijk leven, en om een grondige kennis van de christelijke visie op de mens. Kortom, een geactualiseerde christelijke antropologie, die evenzeer tot uiting komt in het onderzoek als in de kliniek – kortom, in de cultuur. Geneeskunde is geen wetenschap, het is een kunst. Het is de beste baan ter wereld!
Geef een antwoord