Auteur: Marco Lichtenberger

Moralen staan erom bekend dat ze naar hun verzorgers happen, dus meer weten over de preventie en behandeling van hun beten is essentieel voor degenen die deze dieren veilig in het thuisaquarium willen houden.

Watch Out for Eel Bites

Moralen behoren zonder twijfel tot de vissen die je buitenbeentjes zou noemen als ze uit zoet water zouden komen. De meeste exemplaren verbergen hun lange lijf gewoonlijk de hele dag in nauwe spleten en gaten, maar wanneer zij hun schuilplaatsen verlaten om te eten of op verkenning te gaan, zijn het beslist blikvangers. Niet alleen trekken ze onze aandacht, maar soms, als ze de mogelijkheid krijgen, grijpen ze ook onze vingers, handen en armen!

In het laatste moray-gerelateerde artikel dat ik schreef kon ik geen informatie geven gebaseerd op persoonlijke ervaring met betrekking tot moray beten. Sindsdien is er wel het een en ander veranderd, en ik had een ongelukkige ontmoeting met de tanden van een van mijn murenes. Daarom heb ik, nadat de “wond” behandeld was, in de literatuur gezocht naar informatie over de giftigheid en beten van murenen, en naast mijn eigen kleine ervaring, kwam ik verschillende rapporten tegen van hobbyisten, en ook wetenschappelijke en toxicologische studies over stoffen van murenen.

State of Knowledge

Er is nogal een divergentie in gepubliceerde boeken voor hobbyisten met betrekking tot de giftigheid van murenen. Het meest interessante is dat er ook een verschil is in de taal waarin deze boeken zijn geschreven. Zoekend in Duitse boeken en online bronnen, stuit men vaak op de volgende verklaringen, hier vertaald. “Murenen zijn giftig. Van alle murenen kunnen zelfs vijf soorten een dodelijke beet geven. Een van hen is de mediterrane murene Muraena helena.” In Engelse bronnen wordt vaak beweerd dat murenen niet giftig zijn. Wanneer men deze beweringen vergelijkt met de wetenschappelijke literatuur, moeten beide als onnauwkeurig worden beschouwd.

Mucous Toxins Produced by Morays

Studies zowel als persoonlijke verslagen bevestigen dat de beet van een murene veel pijnlijker kan zijn dan de beet van andere roofvissen van vergelijkbare grootte. Dit kan nauwelijks worden verklaard door een “terugtrekeffect”, dat wil zeggen dat men een gebeten ledemaat automatisch terugtrekt en zo de wond vergroot door de tanden van de murene met kracht door het vlees te duwen. Dit gebeurt ook bij andere vissen. Secundaire infecties zijn ook geen verklaring voor de sterke pijn onmiddellijk na een beet van een murene. Dergelijke infecties kunnen wel optreden als wonden niet goed worden behandeld, maar hebben enkele uren nodig om zich te verspreiden. Naast de pijn bloeden wonden van murenenbeten meestal hevig.

Toxines gevonden

Er werd gesuggereerd dat het bloeden en de pijn te maken hebben met een toxine in de slijmlaag van de huid en het slijm van de mond. En waarlijk, het slijm van murenen werd geanalyseerd, en niet slechts één, maar verscheidene giftige stoffen werden gevonden. Een van deze stoffen is hemagglutinine. Dit is een glycoproteïne dat rode bloedcellen doet samenklonteren. Een ander toxine dat in de slijmlaag van murenen werd aangetroffen, bleek hemolytisch te zijn, wat betekent dat het toxine rode bloedcellen vernietigt. Aangezien deze toxines verband houden met klieren in de huid van de paling, worden zij ook wel crinotoxines genoemd. De hier samengevatte waarnemingen werden gedaan bij de murene Gymnothorax nudivomer, ook bekend als ster- of geelbekmurene en vroeger ingedeeld in het geslacht Lycodontis.

Bij nader onderzoek bleek dat de geelbekmurene specifieke knotsvormige cellen in zijn dikke (tot 2 mm) huid had die deze toxinen produceren. Dus in tegenstelling tot veel andere giftige zeedieren (b.v. kogelvissen) die giftige beestjes opnemen en het opgenomen gif in hun eigen weefsel opslaan, zijn murenes in staat om zelf crinotoxines te produceren. Deze knotsvormige cellen zijn niet alleen aangetroffen bij de geelbek murene, maar ook bij vele andere soorten.

Het is mogelijk dat de meerderheid van alle van de ongeveer 200 murenesoorten in staat is toxines te produceren. Dit is echter nog niet aan wetenschappelijk onderzoek onderworpen. Wat tot nu toe bekend is, is dat het aantal en de verdeling van de knotscellen per soort verschilt. Bovendien is gesuggereerd dat murenen met gezaagde tanden (b.v. G. nudivomer, G. albimarginatus, G. chlamydatus, G. ocellatus) het meeste slijm in de wonden kunnen brengen en zo de pijnlijkste beten kunnen veroorzaken.

Zijn crinotoxines gevaarlijk?

Vooralsnog wordt aangenomen dat de crinotoxines van murenen niet erg gevaarlijk zijn en alleen leiden tot meer pijn en bloedingen. Allergische reacties zijn echter wel mogelijk en zijn een reden te meer om niet door een murene gebeten te willen worden. Deze crinotoxinen ondersteunen bovendien twee algemene regels voor het onderhoud van een aquarium: reik niet in een aquarium met wonden aan je handen, en raak je murene niet aan.

Bloedgiffen

Murenes, evenals veel andere palingachtige vissen van de orde Aguilliformes, hebben giftige eiwitten in hun bloed. Zij worden gewoonlijk ichthyotoxinen genoemd, wat eenvoudig “visgif” betekent. Zij behoren tot de oudste giftige stoffen van zeedieren die de mensheid kent. Vissers in het algemeen zijn op de hoogte van het feit dat bepaalde vissen moeten worden verhit tot meer dan 75°C (167°F) om de toxines te vernietigen. Bijgevolg is het geen goed idee om sushi van murenen te maken. Ichthyotoxinevergiftiging kan leiden tot spasmen en zware ademhaling. Deze stoffen zijn ook hemolytisch en mogen niet in de ogen, mond of open wonden komen. Bloedende murenen moeten voorzichtig worden behandeld.

Weefselvergiftigingen

Murenen hebben, net als veel andere roofvissen, de mogelijkheid om specifieke gifstoffen in hun vlees/orgaan op te slaan. De twee meest opvallende stoffen zijn ciguatoxine en maitotoxine. Deze toxines kunnen niet worden vernietigd door de vis te verhitten tot 75°C. Zij kunnen leiden tot een vorm van voedselvergiftiging die bekend staat als ciguatera. Het is goed dat deze stoffen niet door beten worden overgedragen.

Ciguatoxine

Ciguatoxine wordt niet door murenen zelf geproduceerd, maar door dinoflagellaten (bijv. Gambierdiscus toxicus). Dit zijn microscopische protozoa die vaak in staat zijn tot fotosynthese. Sommige van deze plankton- of sessiele organismen produceren ciguatoxine en staan aan de basis van de voedselketen. De sessiele soorten worden opgegeten en de drijvende soorten worden gefilterd door allerlei soorten filteraars, bijvoorbeeld schelpdieren. Op die manier wordt het toxine van stap tot stap in de voedselketen verrijkt. Vooral grote exemplaren van murenen, zoals de reuzenmurene Gymnothorax javanicus, kunnen gevaarlijk giftige hoeveelheden ciguatoxine verrijken.

Ciguatoxine is een neurotoxine – het remt de natriumkanalen die nodig zijn voor signaaloverdracht in de zenuwen. Symptomen zijn misselijkheid, spasmen, huidirritaties en gedeeltelijke verlamming. Het is vergelijkbaar met het zoutwater kogelgif tetrodotoxine en het zoetwater kogelgif saxitoxine – gelukkig is het iets minder effectief en minder geconcentreerd. Ciguatoxine vergiftiging is niet dodelijk in meer dan 99 procent van alle gerapporteerde gevallen, maar het wordt vaak aanbevolen om geen murenen te eten die groter zijn dan 1 ½ meter (5 voet), omdat de werkelijke hoeveelheid opgeslagen gif in murenen van grotere omvang onvoorspelbaar is.

Nabije infecties

Weliswaar worden de effecten van de crinotoxinen van de murene momenteel als minimaal beschouwd, en wordt aangenomen dat de bloed- en weefseltoxinen nauwelijks invloed op u kunnen uitoefenen als u gebeten wordt, maar secundaire infecties vormen een ernstige bedreiging voor uw gezondheid.

Murenes hebben geen borstvinnen of handen. Zelfs als ze zouden kunnen worden getraind om een tandenborstel te gebruiken, zouden ze grote problemen hebben met het schoonmaken van de talrijke ruimten tussen hun meervoudige tanden. Rottende stukken voedsel vormen een perfecte omgeving voor nare bacteriën, die zich graag door een beet laten overbrengen op een vers stuk vlees (u en ik). Een van hen is de beruchte Vibrio, die septikemie kan veroorzaken. Deze bacteriën zijn gekweekt bij murenen in gevangenschap.

Hoewel er geen dodelijke gevallen zijn gemeld van murenenbeten, zijn er wel sterfgevallen veroorzaakt door Vibrio infecties uit andere bronnen. Een andere beruchte lifter die je van een murene kunt krijgen is Pseudomonas.

Reinigen van de wond

Het belangrijkste wat je moet doen als je door een murene gebeten bent, is de wond zorgvuldig schoonmaken. Houd uw hand onder de kraan en was de wond grondig uit. Ontsmet de wond. Ga zeker naar een dokter als u ziet dat de wond sterk zwelt of rood wordt. Septikemie is geen pretje en kan u snel in het ziekenhuis doen belanden.

Medische zorg

Grote wonden kunnen gevaarlijk zijn door het verlies van weefsel en bloed. Zij zullen medische verzorging nodig hebben, en als u het gevoel hebt dat u uw wond niet aankunt (ongeacht de grootte), ga dan naar een dokter of vraag iemand om u een lift te geven als u zich duizelig voelt. Bel zo nodig voor noodgevallen. Als u veel bloed verliest omdat een groter bloedvat is opengesneden, kan het nodig zijn het getroffen lidmaat af te binden totdat verdere hulp arriveert.

Voorkomen van bijtwonden

Verder kan worden geconcludeerd dat bijtwonden van murenes lang niet altijd dodelijk zijn, maar ze zijn wel vervelend, potentieel gevaarlijk, en moeten zoveel mogelijk worden vermeden. Enkele algemene regels kunnen u en uw murene helpen om met elkaar om te gaan, zodat u echt kunt genieten van uw bijzondere huisdier.

Niet met de hand voeren

Het kan heel aantrekkelijk zijn om uw murene met de hand te voeren in het bijzijn van uw vrienden, en het kan ook lijken alsof dit op een of andere manier uw relatie met uw huisdier kan verbeteren, maar in het algemeen is het voeren met de hand de meest voor de hand liggende manier om het risico te lopen door een murene gebeten te worden.

Hand-voeden is wijdverspreid onder hobbyisten, en in feite kan het vele jaren goed gaan, maar er is geen garantie dat u niet gebeten zult worden. Zelfs als uw specimen heel voorzichtig voedsel uit uw hand lijkt aan te nemen, kan dit van de ene dag op de andere veranderen. Bijzonder riskant zijn de “tamme” sneeuwvlokalen Echidna nebulosa, waarvan bekend is dat ze plotseling van gedachten veranderen wat betreft het eten, en ook wat betreft het beschouwen van hun tankgenoten als potentieel voedsel.

Geen grote soorten

Het is één ding om gebeten te worden door een één meter jonge sneeuwvlokaal, die slechts vrij kleine tanden heeft, maar gebeten worden door een vijf meter grote groene murene Gymnothorax funebris kan een heel andere ervaring zijn. Murenen van die grootte zijn in staat grote stukken vlees uit je armen te rukken, en ze kunnen zelfs hele vingers afrukken en hun onvoorzichtige eigenaars verminken. Daarom mogen dergelijke dieren alleen worden gehouden door mensen die echt weten wat ze doen (b.v. personeel van openbare aquaria of waanzinnig toegewijde liefhebbers).

Tot deze grote en gevaarlijke soorten die in de handel worden aangetroffen, behoort ook de bergmurene Gymnothorax favagineus, en de groene murene Gymnothorax funebris. De gewone naam “reuzenmurene” voor Gymnothorax javanicus spreekt voor zich. WetWebMedia.com geeft een lijst van nog meer potentieel gevaarlijke murenesoorten die niet geschikt zijn voor de gemiddelde vishouder.

Alle soorten (behalve zebra-, ketting-, en lintmurenen) van meer dan 1 meter kunnen als moeilijk worden beschouwd met betrekking tot de wonden die ze mogelijk kunnen toebrengen. Sommige van de kleinere soorten – vooral die met lange en gebogen tanden, zoals de verschillende draken murenen – vereisen ook specifieke aandacht.

Gebruik gereedschap voor onderhoud

Een van de basisregels van het houden van vissen is om je handen zoveel mogelijk uit het aquarium te houden. Meestal is dit bedoeld om de mogelijke inbreng van niet nuttige stoffen zoals oliën, vetten en zeep te vermijden. In het geval van een murenebak heeft het ook te maken met uw eigen veiligheid.

Er zijn talloze lange gereedschappen verkrijgbaar voor bijna alles wat in een bak gedaan moet worden. Voederstokken, lange tangen, pincetten en andere voorwerpen zijn overal in de winkels verkrijgbaar. Dit arsenaal kan worden uitgebreid met basis doe-het-zelf vaardigheden en een beetje fantasie.

Als je echt met je handen in een murene-tank moet grijpen, zorg er dan voor dat het licht aan is, weet waar je murenen zich bevinden, en eventueel een net beschikbaar hebt om hun koppen bij je handen vandaan te houden. Een extra persoon kan u helpen door voortdurend te melden wat de murenen aan het doen zijn.

Never Stop met opletten

Dit is waarschijnlijk de moeilijkste regel om je aan te houden. Het maanden- en jarenlang onderhouden van aquaria leidt tot een zekere routine die de aandacht voor de afzonderlijke taken wegneemt. Dit is algemeen bekend onder houders van gifslangen, die vaak bang zijn dat ze door routine vergeten de verblijven van hun huisdier af te sluiten.

Mijn eigen ervaring met murenenbijten werd ook veroorzaakt door een gebrek aan aandacht. Ik stond om 6:30 uur op en keek even in een van de tanks. Een van de nieuwe Sarcophyton stekken had zijn plaats verlaten, en nog niet eens half wakker graaide ik in de bak om hem terug te zetten en eindigde met een murene op mijn pink. De murene liet zijn beet snel los en hield zich de hele dag schuil. Hij was een paar dagen erg schuw, ik denk dat dit ook voor de murene geen leuke ervaring was.

Ik lette niet op en gebruikte geen hulpmiddel, dus werd ik gebeten. Het positieve is dat ik nu altijd oplet en dat in de toekomst waarschijnlijk ook zal doen – ik heb mijn lesje geleerd!

Definitieve gedachten

Samengevat zijn murenen in feite op verschillende manieren giftig, ook wanneer ze bijten. De exacte toxiciteit van hun beten is tot nu toe onbekend en wordt empirisch als vrij laag beschouwd. Secundaire infecties en massaal verlies van weefsel en bloed als gevolg van de beten van grote exemplaren vormen waarschijnlijk een groter gevaar.

Het feit dat murenen kunnen bijten, betekent echter niet dat matig grote murenen geen prachtige aquariumdieren kunnen zijn. Het is gewoon een reden om voorzichtig te zijn en op te letten, twee handelingen die goed zijn voor elk aquarium, of het nu met een murene is of niet.

Zie het volledige artikel op TFH Digital http://www.tfhdigital.com/tfh/200709/#pg118