Voor een moeder bruine beer in Scandinavië zijn weinig dingen zo angstaanjagend als een vreemd mannetje. Volwassen mannetjesberen staan erom bekend welpen te doden die niet van hen zijn – en soms ook de moeder die hen verdedigt. Een nieuwe studie suggereert dat slimme moederberen een verrassende manier hebben gevonden om hun jongen te beschermen. Om haar jongen te beschermen tegen aanvallen van mannetjes, hoeft moeder ze alleen maar op te voeden in de buurt van de grootste vijand van volwassen beren: mensen.

“Mensen zijn bang voor beren,” zegt Marcus Elfström, een ecoloog aan de Noorse Universiteit voor Levenswetenschappen (NMBU) in Ås, Noorwegen, die niet bij het onderzoek betrokken was. Maar de nieuwe studie toont aan dat “kwetsbare beren dominanter vrezen dan mensen.”

Vrouwelijke grizzlyberen en Scandinavische bruine beren trekken na de bevalling weg van het territorium van de mannetjes en kiezen vaak gebieden ver van de beste berenhabitats. Als een moeder haar jong verliest, wordt ze snel weer loops, zodat een mannetje dat haar wil bevruchten, een goede kans heeft haar te bevruchten. Toen onderzoekers in Zweden een aantal moederberen en hun welpen aantroffen in de buurt van menselijke nederzettingen, vroegen zij zich af of dit misschien een voortplantingsstrategie was – een manier om hun jongen te beschermen tegen moordlustige mannetjes. Immers, volwassen mannetjesberen wagen zich niet vaak in de buurt van steden, omdat de kans groot is dat mensen hen doden. Als het voor de veiligheid was, werkte de strategie van de moeders dan?

Om daar achter te komen, volgden onderzoekers van de NMBU van 2005 tot 2012 30 bruine beren met GPS-collarte in het zuiden van Midden-Zweden. Negentien van de moeders brachten met succes hun jongen groot, maar 11 verloren hun nesten aan mannetjes die op welpen joegen. Dat is in lijn met eerdere studies waaruit blijkt dat ongeveer 35% van de bruine berenwelpen in deze regio jaarlijks sterft, de meesten door aanvallen van mannetjes.

Toen de onderzoekers onderzochten waar de succesvolle moeders tijdens het paarseizoen verbleven, ontdekten ze dat ze dicht bij menselijke nederzettingen verbleven, op een mediane afstand van 783 meter, zo melden ze vandaag in de Proceedings of the Royal Society B. Sommige beren verbleven zelfs nog dichterbij. “Ze gebruikten de mensen duidelijk als schild,” zegt Sam Steyaert, een wildbioloog aan de NMBU en hoofdauteur van de studie.

De succesvolle berenfamilies gebruiken ook vrijgekapte gebieden, waar jonge bomen en struiken dik zijn. “Deze moeders kiezen de dichtste vegetatie, vooral als ze dicht bij mensen zijn,” zegt Steyaert. “Op die manier kunnen ze heel dicht bij mensen zijn, maar de mensen weten niet dat ze er zijn,” waardoor conflicten mogelijk tot een minimum worden beperkt. Elk jaar tussen augustus en oktober jagen en doden mensen in de regio beren, vaak dicht bij huizen en dorpen. Maar berenfamilies – de moeders en de jongen – zijn geen doelwit.

De slimme moederberen lijken dit te hebben uitgevonden. Ze blijven dichter bij menselijke nederzettingen tijdens de meest waarschijnlijke tijd van infanticide door mannetjes, de paartijd. “Het is verrassend omdat het laat zien dat vrouwelijke beren slim genoeg zijn om ver vooruit te denken,” zegt William Ripple, een ecoloog aan de Oregon State University in Corvallis, die niet bij het onderzoek betrokken was.

De moeders die hun welpen verloren, vermeden daarentegen gebieden met menselijke nederzettingen, wegen en kaalkap, en verbleven in plaats daarvan in gebieden met boomrijke moerassen en bossen. Ze bleven op een afstand van gemiddeld 1213 meter van menselijke bewoning – en stelden hun jongen daarbij bloot aan despotische mannetjes.

De succesvolle moederberen passen een tactiek toe die elders in het dierenrijk wordt aangetroffen: de vijand van hun vijand behandelen als een vriend. “Dat is een gevestigde strategie in de ecologie,” zegt Scott Creel, een wildlife ecoloog aan de Montana State University in Bozeman. “Maar deze studie laat zien dat zulke ‘dubbele negatieven’ een groot effect kunnen hebben op de overleving.”

De studie stelt ook het lang gekoesterde geloof op de helling dat sommige beren dicht bij menselijke nederzettingen gaan wonen vanwege de gemakkelijke toegang tot voedsel. De gebieden in de buurt van huizen en kaalkappercelen waar de succesvolle moeders leven, zijn van veel slechtere voedselkwaliteit dan gebieden die verder van menselijke nederzettingen liggen. “Ze associëren mensen niet met gemakkelijk toegankelijk voedsel,” maar met veiligheid, zegt Elfström. Dat is een verschil waar wildbeheerders rekening mee moeten houden als bruine beren in de buurt van mensen worden gesignaleerd, voegt hij eraan toe.

Maar de studie kan meer vragen oproepen dan ze beantwoordt, zegt Merav Ben-David, een wildlife ecoloog aan de Universiteit van Wyoming in Laramie, die niet bij dit onderzoek betrokken was. “Is dit aangeleerd gedrag? En wat gebeurt er met de welpen die beschut zaten in de buurt van menselijke nederzettingen? Zijn ze meer gewend aan mensen, en lopen ze dus als volwassenen meer risico op conflicten?”

Alle goede vragen, zegt Steyaert, die hoopt dat anderen de studie van zijn team zullen herhalen op andere en grotere bruine berenpopulaties.