Het behandelen van patiënten met pijn stelt zorgverleners al eeuwen voor uitdagingen. Langdurig gebruik van pijnmedicatie, met name opioïden, kan leiden tot lichamelijke verslaving. Verslaving aan opiaten kan onherstelbare schade aanrichten in elk aspect van het leven, waaronder de persoonlijke gezondheid, het gezin en de financiën.

Voor bepaalde patiënten kan het ondergaan van pijnbestrijding in hun twintiger of dertiger jaren voor een acute verwonding, aandoening of ingreep het begin zijn van een cyclisch patroon van misbruik, lichamelijke verslaving, stopzetting van het gebruik, en terugval. Tijdens deze cyclus kan gebrek aan toegang tot legitiem voorgeschreven opioïden leiden tot illegale activiteiten, accidentele overdosering, of drugsgerelateerde ongevallen die zowel de gebruiker als anderen treffen.

Meer dan 20% van de Amerikanen ouder dan 12 jaar meldt niet-medisch gebruik van verschillende voorgeschreven medicijnen op een bepaald moment tijdens hun leven.1 Een groot deel van het misbruik betreft opioïde-gebaseerde verdovende middelen.

Voordelen van Methadon
Methadon, een synthetisch opiaat waarvan de pijnstillende eigenschappen voor het eerst werden ontdekt in de jaren 1940, werd aanvankelijk gebruikt om chronische pijn te beheersen. In het begin van de jaren zestig werd ontdekt dat methadon, wanneer het dagelijks in de juiste onderhoudsdosis werd ingenomen, gunstig was voor patiënten die moesten afkicken van andere opioïden, waaronder morfine en heroïne.2,3 Onderzoeksresultaten gepubliceerd door het NIH brengen methadon-onderhoudsbehandeling (MMT) in verband met een vermindering van het gebruik van opioïden, misdaad, overdracht van virale ziekten, waaronder HIV en hepatitis, en de incidentie van aan opioïden gerelateerde sterfte en overdosis.4 Deze therapie wordt ook toegeschreven aan een verbeterde sociale productiviteit.5

Patiënten die zijn ingeschreven in MMT-programma’s krijgen methadon voor de behandeling van lichamelijke ontwenningsverschijnselen (misselijkheid, diarree, spierpijn, zweten, prikkelbaarheid, slapeloosheid, “kruiperige” huid, angst) en hunkeren naar drugs. Behandeling met methadon is echter slechts één onderdeel van het herstelproces.3 MMT omvat ook begeleiding, aanpassing van de levensstijl en andere ondersteunende diensten. Het is belangrijk dat patiënten begrijpen dat voortdurende persoonlijke reflectie, voortdurende counseling en een bewustzijn van de gevolgen van het voortdurende gebruik van andere drugs allemaal een rol spelen bij het slagen of falen van het herstel van de verslaving. Methadon is niet geïndiceerd voor de behandeling van verslaving aan drugs in andere klassen of aan andere stoffen.

Strikte criteria zijn van kracht voor personen om te worden toegelaten tot MMT. Deze kunnen bestaan uit een geschiedenis van ten minste zes maanden dagelijks gebruik van opioïden, een positieve urinecontrole op opioïden en de aanwezigheid van actieve ontwenningsverschijnselen. Tijdens de eerste 30 tot 60 dagen, wanneer dagelijkse aanwezigheid vereist is, wordt de juiste methadon-onderhoudsdosis bepaald. Deelnemers worden regelmatig gecontroleerd met urine drug screening.

Een integraal onderdeel van MMT is patiënten te helpen weer een “normaal” leven op te bouwen: stabiliteit in werk, gezinssituatie, financiën, en persoonlijke doelen. De duur van de behandeling is sterk geïndividualiseerd, waarbij sommige patiënten levenslange therapie nodig hebben om blijvend succes in het herstel te verzekeren.3,5

Hoe methadon werkt
Net als de opioïden werkt methadon in op receptoren in de hersenen die pijn en stemming controleren. Aangezien methadon in de lever wordt gemetaboliseerd via cytochroom P (CYP)-enzymen (waaronder CYP450, CYP3A4, CYP2C8 en CYP2D66), is enige voorzichtigheid geboden met betrekking tot het gebruik van andere geneesmiddelen die stoffen in deze enzymklasse kunnen remmen of induceren.7 (Zie tabel.7-10) Patiënten die andere geneesmiddelen gebruiken die door CYP-enzymen worden beïnvloed, moeten worden gecontroleerd op kruisreacties en moeten mogelijk de medicatie aanpassen. Een grondige anamnese van het medicatiegebruik en een nauwgezette controle van mogelijke medicatiecombinaties zijn gerechtvaardigd.

Methadon bezit bepaalde unieke eigenschappen. Vergeleken met de meeste voorgeschreven opioïden (d.w.z. hydrocodon, morfine, oxycodon), die een halfwaardetijd van gemiddeld minder dan drie uur hebben, is de halfwaardetijd van methadon meer dan 24 uur.9 Dit, in combinatie met een relatief langzame aanvang van de werking, maakt een eenmaal daagse dosering mogelijk, waardoor methadon een bijzonder effectief middel is bij de behandeling van opioïdenverslaving. Wanneer methadon op de juiste manier wordt ingenomen, is het veilig voor het lichaam en belemmert het niet het normale functioneren. Bovendien is methadon kruistolerant met andere opioïde medicijnen,4 waardoor de kans op drugszoekend gedrag afneemt.

De dosering wordt adequaat geacht wanneer de patiënt verlichting van ontwenning en hunkering ervaart zonder zich “high” of oververmoeid te voelen. Omdat methadon een volledige agonist is, kan overmatige dosering echter euforische effecten veroorzaken.9

Hoewel methadon op zichzelf lichamelijk verslavend kan zijn, toont onderzoek duidelijk aan dat dit middel helpt bij het normaliseren van de functie van lichaamssystemen (met name het immuunsysteem, het endocriene systeem en het neurologische systeem) die eerder waren aangetast door opioïdenmisbruik.1

De meest gemelde bijwerkingen van methadongebruik zijn vergelijkbaar met die van de opioïden: constipatie, verminderd libido, veranderingen in seksueel functioneren, amenorroe, gewichtstoename, en zweten. Methadon is niet gecontra-indiceerd voor patiënten die medische of tandheelkundige ingrepen ondergaan, maar elke verlaging van de dosering moet worden gecoördineerd door het MMT-team. Abrupte vermindering of stopzetting van de methadondosering kan leiden tot het hunkeren naar drugs en het opnieuw optreden van ontwenningsverschijnselen.

Overwegingen vóór MMT
Voor de patiënt die een opioïdenverslavingsprobleem erkent, moet de eerste stap van de eerstelijnszorgverlener zijn om te proberen de patiënt van de voorgeschreven medicatie af te spenen. Het abrupt afkappen van de patiënt zal alleen maar paniek veroorzaken en de kans op illegaal gedrag vergroten. Als de patiënt het afbouwen niet kan of wil verdragen, is doorverwijzing naar een MMT-centrum aangewezen. Om de patiënt een redelijk tijdsbestek te geven om zich in te schrijven, wordt aanbieders geadviseerd een beperkte voorraad van de medicatie in kwestie voor te schrijven.