Wat is ‘magie’ precies of, meer specifiek, wat is magie in een antieke context? De Oxford Classical Dictionary definieert het als “een manipulatieve strategie om de loop van de natuur met bovennatuurlijke middelen te beïnvloeden”. Het woord “manipulatief” is hier belangrijk omdat het verwijst naar het element van menselijke tussenkomst dat de magische handeling naar haar doel leidt.
Magie, met haar potentieel om het oncontroleerbare te beheersen, is een inherent menselijke preoccupatie, en voorbeelden ervan bestaan al millennia in culturen over de hele wereld. In dit artikel gaan we in op voorbeelden van magie uit de klassieke culturen van het oude Griekenland en Rome.
AANBEVOLEN ARTIKEL:
De oude Thracische stad Perperikon
Magie in deze oude samenlevingen was losjes verbonden met religie en de doeltreffendheid ervan was vaak afhankelijk van de hulp van verschillende godheden. Vanwege de vaak dubieuze praktijken had magie echter een aparte culturele status, omdat zij noch volledig werd toegestaan noch volledig verboden.
Zowel de Grieken als de Romeinen hadden wetten die magische praktijken aan banden legden, maar privé schijnt magie een sterke aantrekkingskracht te hebben gehad en werd zij in alle lagen van de maatschappij zeer gewaardeerd. Heksen en magiërs komen ook in de Griekse mythologie voor. Een beroemd voorbeeld is de tovenares Circe, wier toverdrankjes de sluwe held Odysseus in bedwang hielden.
Vloektabletten en bindspreuken
Eeuwenoude voorbeelden van magie kunnen losjes in twee categorieën worden onderverdeeld: “zwarte” magie, grotendeels geassocieerd met het toebrengen van schade, en “witte” magie, geassocieerd met het bieden van voordelen of vormen van bescherming. Vloektabletten vallen zeker in de eerste categorie.
Deze tabletten waren gewoonlijk dunne stukjes lood, gegraveerd met een vloek tegen een vijand, die dan konden worden gevouwen en vaak verzegeld en doorboord met een spijker. De vervloekingen werden dan begraven, gewoonlijk in watermassa’s of putten en ook in graven.
Deze plaatsen werden geacht een snelle weg naar de Onderwereld te bieden. Men geloofde dat de goden en godinnen van de Onderwereld, zoals Hades, Hecate en Hermes, konden helpen bij de vervulling van de vloeken. Vele duizenden van dergelijke tabletten zijn in de klassieke wereld gevonden, van Athene in Griekenland tot Bath in het zuidwesten van Engeland.
AANBEVOLEN ARTIKEL:
De geschiedenis van Egyptische hiërogliefen en de Steen van Rosetta
De vroegste vervloektabletten komen uit het vijfde-eeuwse v. Chr.C. Athene. De taal die op deze tabletten wordt gebruikt bevat vele voorbeelden van mensen die de goden vragen hun beoogde doelwit te “binden”. De oorsprong van dit concept van binden is onduidelijk, maar men denkt dat het is afgeleid van verhalen in de Griekse mythologie waarin goden elkaar kunnen binden of vastbinden, maar zij niet kunnen worden gebonden door stervelingen.
De handeling van het binden krijgt daardoor een soort goddelijke macht. Binding lijkt een poging te zijn om het doelwit te beperken of schade toe te brengen, terwijl men hem niet helemaal wil vernietigen of doden. Vloektabletten behandelen een hele reeks onderwerpen, waaronder onbeantwoorde liefde, geruchtmakende rechtszaken, en rivaliteit tussen handelaars. Alle lagen van de maatschappij zijn erbij betrokken; één Grieks tablet bevat zelfs een verwijzing naar de beroemde redenaar Demosthenes.
Voodoobeeldjes
Voodoobeeldjes of poppetjes gingen soms vergezeld van vervloekingstabletten. De Egyptenaren zouden reeds in 2000 v. Chr. voor het eerst dergelijke poppen hebben gebruikt. De wasfiguren, die de gelijkenis van een vijand vertoonden, werden in graven begraven om door de god van het hiernamaals, Osiris, hard te worden aangepakt.
In Griekenland zijn voorbeelden ontdekt die dateren uit de vierde eeuw v. Chr. De poppen zijn meestal gemaakt van modder, was of lood en bij veel van de figuren zijn de armen op de rug gebonden, vermoedelijk om de nadruk te leggen op het bindproces waarnaar in veel vervloektabletten wordt verwezen.
De naam van het beoogde doelwit werd vaak in het beeldje gegraveerd. Naalden werden dan op strategische punten op het lichaam geplaatst. De twee meest voorkomende soorten poppen zijn die welke gericht waren op een geliefde en die welke gericht waren op een persoonlijke vijand.
Voor die welke gericht waren op een potentiële geliefde, werden vaak naalden geplaatst bij de ogen, mond en geslachtsorganen, niet om schade aan te brengen maar om opwinding te bevorderen. Voor die gericht waren op persoonlijke vijanden, werden de beeldjes vaak geplaatst in miniatuur doodskistjes, misschien om hun reis naar de Onderwereld te formaliseren.
Ancient Amulets In The Classical World
Amuletten werden overal in de Klassieke wereld op grote schaal gebruikt. Deze voorwerpen zijn een uitstekend voorbeeld van “witte” magie, omdat men geloofde dat ze kwalen genazen en bescherming boden aan de drager of gebruiker. Voorbeelden van dergelijke amuletten zijn planten, bloemen, dierentanden, dunne reepjes dierlijk bot of edelmetaal (lamellen genoemd) en decoratieve sieraden, gemaakt van gegraveerde tabletten of halfedelstenen. Sommige amuletten werden gegraveerd met gebeden of bezweringen en dit kan ons een context verschaffen voor het voorwerp en waarvoor het gebruikt zou kunnen zijn.
Beoefenaars van magie schreven vaak amuletten of gesproken spreuken voor die met het amulet gebruikt moesten worden. Plato vertelt ons over een remedie die Socrates gebruikte om hoofdpijn te genezen, en die bestond uit het verkrijgen van een speciaal soort blad gevolgd door een gesproken spreuk.
AANBEVOLEN ARTIKEL:
12 Egyptische hiërogliefen van mensen en hun lichaamsdelen
De Ephesia Grammata waren een speciaal soort amulet dat door de Grieken en Romeinen werd gebruikt. Zij zijn ontstaan als een mysterieuze reeks letters, zonder grammaticale betekenis, die op het cultusbeeld van Artemis van Ephese zouden zijn gegraveerd.
Mensen droegen voorwerpen waarin de letters waren gegraveerd om zich te beschermen tegen boze geesten en tegen plagen. Sommige atleten lieten de letters ook in hun kleding of in hun leren sandalen naaien om hun kansen op de overwinning te vergroten.
Geheiligde planten, kruiden en wortels
Geheiligde planten kunnen ook worden beschouwd als een soort amulet, aangezien ze meestal werden gebruikt in drankjes en recepten om kwalen te genezen en ziekten te voorkomen. Zieke of gewonde mensen baden vaak tot Asclepius, de Griekse god waarvan werd geloofd dat hij de geheimen van de plantaardige geneeskunde begreep.
Omstreeks 300 v. Chr. schreef Theophrastus van Eresus (ca. 370-288 v. Chr.) het baanbrekende werk Inquiry into Plants, dat door artsen en magische beoefenaars in de eeuwen daarna werd gebruikt. Theophrastus beschreef honderden planten en hun veronderstelde magische eigenschappen. Zo werd Pennyroyal gebruikt als voorbehoedsmiddel voor vrouwen,
Squill werd gebruikt om van een plaag of ziekte af te komen, Marsh Mallow werd gebruikt bij breuken en de Early Purple Orchid werd gebruikt als afrodisiacum. In navolging van Theophrastus worden in de Griekse Magische Papyri, die dateren van ongeveer 30 v. Chr.-600 n. Chr., meer dan 450 planten, kruiden en mineralen vermeld in oude recepten voor plantaardige remedies en drankjes.
De Griekse Magische Papyri
De Griekse Magische Papyri zijn een grote verzameling papyrusteksten die in Egypte zijn gevonden en waarvan de productie meer dan 600 jaar beslaat. De teksten zijn geschreven door veel verschillende mensen en bevatten, naast recepten voor plantaardige drankjes, lijsten met magische formules, hymnen en namen van goden en demonen die konden worden aangeroepen om een beoefenaar te helpen.
Er zijn ook voorbeelden van instructies voor het maken van voodoo-poppen. Sommige teksten werden gevonden gevouwen rond haarlokken en fragmenten van kleding, wat misschien impliceert dat de papyri werden beschouwd als amuletten op zichzelf. Hedendaagse geleerden zijn het er niet over eens hoe geheim of openbaar deze teksten waren, maar verwijzingen naar priesters in sommige van de latere papyri suggereren wellicht dat magie in de laatste eeuwen van het Romeinse Rijk een vergelijkbare status begon in te nemen als meer formele religieuze praktijken.
We zullen waarschijnlijk nooit weten wat de werkelijke positie van magie in de antieke wereld was. Maar uit de voorbeelden die we nu hebben, blijkt duidelijk dat magie de grenzen van geslacht en sociale status overschreed. De oude magie lijkt een bijzonder persoonlijke praktijk te zijn geweest en geeft ons daardoor een fascinerend inzicht in de alledaagse angsten, liefdes en hoop van de mensen in het oude Griekenland en Rome.
Geef een antwoord