Tweeduizend jaar geleden stuurden Romeinse geneesheren hun nerveuze en temperamentvolle patiënten naar bepaalde bronnen in West- en Zuid-Europa om hun psychische kwalen te behandelen. We weten nu dat deze specifieke badbronnen de hoogste natuurlijke concentratie lithiumzouten bevatten in heel Europa. Zonder het te weten ontdekten de Romeinen de therapeutische waarde van lithium duizenden jaren voordat het in 1948 door John Cade werd (her)ontdekt als behandeling voor manische depressiviteit.
Heden ten dage is lithiumcarbonaat nog steeds het meest specifieke en effectieve medicijn in de hele psychiatrie. Lithium wordt ook wel de “penicilline van de geestelijke gezondheidszorg” genoemd en is een gouden standaard voor de behandeling van bipolaire stoornissen. Lithium staat op de lijst van essentiële geneesmiddelen van de Wereldgezondheidsorganisatie.
Maar de gevolgen van lithium reiken veel verder dan het klinische gebruik bij bipolaire stoornissen; de ontdekking ervan luidde een nieuwe golf in de psychiatrie in: het gebruik van psychoactieve medicijnen voor de behandeling van geestelijke stoornissen. Kort na Cade’s baanbrekende onderzoek aan het eind van de veertiger jaren, werden andere baanbrekende medicijnen ontwikkeld, zoals chloorpromazine en imipramine, voor respectievelijk schizofrenie en zware depressie. De biologische revolutie in de psychiatrie was geboren.
Hoewel lithium in 1948 als psychiatrisch medicijn werd ontdekt, duurde het 22 jaar voordat het door de Amerikaanse Food and Drug Administration werd goedgekeurd als behandeling voor manische depressiviteit. De reden: Amerikaanse farmaceutische bedrijven wilden niets met lithium te maken hebben. Als natuurlijk zout (dat voorkomt op het periodiek systeem der elementen), kon lithium nooit gepatenteerd worden. Het zou nooit geld opleveren voor de farmaceutische bedrijven. Tot op de dag van vandaag beweren sommigen (met goede reden) dat lithium in de VS te weinig wordt voorgeschreven ten gunste van de nieuwere, meer winstgevende stemmingsstabilisatoren en neuroleptica. Zeker, de percentages van lithiumgebruik zijn veel lager in Amerika dan in de rest van de wereld (zie Ruffalo, 2017; Shorter, 2009).
Na de ontdekking in Australië werd lithium in de Verenigde Staten geïntroduceerd door de jonge psychiater Ronald Fieve, die hielp bij het opzetten van de eerste lithiumkliniek in de VS aan de Columbia University. Fieve werd een wereldberoemde psychiater, onderzoeker van bipolaire stoornis en voorvechter van lithium therapie. Hij verscheen vaak in televisie- en radioprogramma’s om de effectiviteit van lithium aan te prijzen en bleef tot zijn dood in 2018 een van Amerika’s belangrijkste voorstanders van het medicijn. Hij is ook verantwoordelijk voor de conceptualisering van bipolaire II-stoornis, een variant waarvan hij “bipolair voordelig” noemde. (Zie mijn overlijdensbericht over Fieve hier.)
De meest interessante bevinding over lithium komt misschien wel uit het epidemiologisch onderzoek. In de jaren zeventig bleek El Paso, Texas, de hoogste concentratie lithiumzouten in de openbare watervoorziening te hebben van alle Amerikaanse steden. Het aantal psychiatrische ziekenhuisopnames lag een zevende lager dan in Dallas, waar het lithiumgehalte het laagst is in Texas. El Paso had ook significant lagere zelfmoordcijfers, geweldsdelicten en drugsgebruik. Bevindingen zoals deze leidden ertoe dat sommige psychiaters voorstelden om lithium aan de watervoorziening toe te voegen, vergelijkbaar met fluoride, hoewel deze voorstellen nooit werden aangenomen (zie Fieve, 1975).
Het nut van lithium in de psychiatrie gaat verder dan de bewezen effectiviteit bij de behandeling van bipolaire manie. Onderzoek wijst uit dat het ook een effectieve behandeling is voor recidiverende unipolaire depressies (Bschor, 2014). Het heeft ook toepassing in de profylactische behandeling van bipolaire manische psychose (Rosenthal et al., 1979). Hoewel veel jongere psychiaters de mogelijke bijwerkingen van langdurig gebruik van lithium afkeuren, denk ik dat de kritiek overdreven is en een gevolg van jarenlange marketing tegen lithiummedicijnenfabrikanten. Lage dosering lithium kan veilig, effectief en goed verdragen worden gedurende vele jaren.
DE BASIS
- Wat is psychiatrie?
- Vind een therapeut bij mij in de buurt
Lithium heeft ook als bijkomend voordeel dat het een volledig natuurlijk medicijn is, een feit dat veel patiënten aanspreekt. Terwijl stemmingsstabiliserende medicatie de reputatie heeft te snijden in iemands manische creativiteit, toonde Fieve in de jaren zeventig aan dat lithium de creativiteit van bipolaire patiënten juist bevordert. Veel van Fieve’s onderzoek was erop gericht de positieve aspecten van manie en hypomanie te benutten – zowel voor de patiënt als voor de maatschappij. Hij stelde dat veel Amerikaanse presidenten, zakelijke leiders en Wall Street tycoons een vorm van bipolaire ziekte hadden.
Precies hoe en waarom lithium werkt blijft een mysterie. Een van Cade’s eerdere hypotheses over manie veroorzaakt door een lithiumtekort in het lichaam, bleek onjuist. Toch is er reden om aan te nemen dat lithium een essentieel element is voor het menselijk leven, net als natrium en kalium. Er is veel bewijs dat de neuroprotectieve effecten van lithium aantoont, en het wordt momenteel onderzocht voor gebruik bij neurodegeneratieve aandoeningen, waaronder de ziekte van Alzheimer, amyotrofische laterale sclerose (de ziekte van Lou Gehrig), en meer recent, de ziekte van Parkinson (Forlenza, De-Paula, & Diniz, 2014).
Eén ding is zeker: Ondanks zijn tanende populariteit, blijft lithiumcarbonaat een van de meest effectieve farmacologische behandelingen in de psychiatrie. Er is reden om aan te nemen dat lithium in de afgelopen 70 jaar meer mensen van zelfmoord heeft gered dan alle zelfmoordhotlines bij elkaar. Het is een medicijn van het grootste belang in de geschiedenis van de geneeskunde en de psychiatrie, en het gebruik en de effectiviteit ervan moeten gevierd blijven worden als een van de belangrijkste prestaties van de moderne geneeskunde.
Geef een antwoord