Jane Goodall hoopt dat de pandemie van het coronavirus de mensen wakker zal schudden

Maar het nieuws is niet alleen slecht, voegt ze er haastig aan toe. Zoals het iemand betaamt die het woord “hoop” gebruikt in de titels van drie van haar laatste vier boeken, is Dr. Goodall niet vies van loensen om een lichtpuntje te vinden. “Ik denk dat de mensen inzien dat we deze pandemie over onszelf hebben afgeroepen door de waarschuwingen van wetenschappers in de wind te slaan,” zegt ze. Ze hoopt dat beleidsmakers inzien dat het fokken van dieren in onhygiënische fabrieksboerderijen of het verhandelen en verkopen van dieren op overvolle markten het makkelijker maakt voor virussen om van dier op mens over te springen. (Volgens de Centers for Disease Control and Prevention zijn drie van de vier nieuwe of opkomende ziekten bij mensen afkomstig van dieren). Mensen in steden die schonere lucht inademen en een glimp opvangen van meer sterren zijn misschien ook meer geneigd om de vervuiling te bestrijden. “Ik denk dat dit mensen wakker schudt,” zegt ze.

Dr. Goodall, zo lijkt het, kan nog steeds niet geloven dat haar jeugddromen om boeken te schrijven over wilde dieren in Afrika zijn uitgekomen. “Alles viel op zijn plaats in mijn leven, is het niet? Het is verbazingwekkend,” zegt ze.

Als meisje was ze gefascineerd door de natuurlijke wereld. Ze bestudeerde kippen, gaf slakken namen, knuffelde wormen en was jarenlang verknocht aan haar hond, Rusty. Omdat ze nooit van iemand had gehoord die echt tussen wilde dieren leefde, waren haar helden fantasierijk: Dr. Doolittle, Tarzan en Mowgli uit “The Jungle Book.” Veel mensen lachten toen ze haar plan aankondigde om naar Afrika te verhuizen. Een beroepskeuzeadviseur probeerde haar te sturen in de richting van het fotograferen van katten en honden. Maar toen ze opgroeide in een overwegend vrouwelijk gezin in Bournemouth, met haar moeder (haar ouders scheidden tijdens de Tweede Wereldoorlog), grootmoeder, tantes en zus, heeft ze zich nooit afgewezen gevoeld voor haar zogenaamd onvrouwelijke ambities.

“Ik had een geweldige moeder,” zegt Dr. Goodall. “Ze vertelde me dat als je niet opgeeft, je misschien een manier kunt vinden. Ik wou dat mama nog had geleefd om te weten hoeveel mensen tegen me hebben gezegd: ‘Jane, ik moet je bedanken omdat je me hebt geleerd dat omdat jij het hebt gedaan, ik het ook kan.’

Dr. Goodall’s grote doorbraak kwam toen een vriend haar uitnodigde voor een bezoek aan Kenia, waar ze Louis Leakey ontmoette, een eminent paleontoloog. Op haar 23ste maakte Dr. Goodall indruk op hem met haar kennis van de Afrikaanse wilde dieren en haar geduld met schijnbaar saaie, repetitieve taken. Leakey was op zoek naar iemand om wilde chimpansees te bestuderen in het Gombe Stream Wildreservaat in Tanganyika (nu Tanzania), waarvan hij hoopte dat het licht zou werpen op het gedrag van een gemeenschappelijke voorouder uit de steentijd. Hij vond het goed dat Dr. Goodall’s geest niet was bedorven door “reductionistisch denken” aan de universiteit (ze kon het zich niet veroorloven om te gaan).

Nadat Leakey geld had ingezameld voor het onderzoek, keerde ze in juli 1960, 26 jaar oud, terug naar Afrika. Omdat de Britse autoriteiten het idee van een jonge vrouw alleen in de bush niet zagen zitten (Tanganyika was een laatste buitenpost van het afbrokkelende keizerrijk), werd Dr. Goodall aanvankelijk vergezeld door haar moeder. Haar gezelschap bleek van onschatbare waarde tijdens de ontmoedigende eerste maanden, toen de chimpansees steeds wegliepen. “Ze was daar met een klein vuurtje, en ze zei: ‘Weet je, Jane, je leert meer dan je denkt,'” herinnert Dr. Goodall zich.

In feite wist niemand veel over chimpansees in het wild, ook niet hoe ze te bestuderen, dus bijna alles wat Dr. Goodall probeerde en leerde was nieuw. Zij gaf haar proefpersonen namen en vriendschappen, noteerde hun verschillende persoonlijkheden en overlaadde hen met bananen – praktijken die de woede van critici opwekten. Opmerkelijk is dat zij ook een chimpansee observeerde die een grasspriet gebruikte om termieten uit een heuvel te vissen. Deze openbaring – dat de mens niet de enige is die werktuigen maakt en gebruikt – inspireerde de National Geographic Society om haar onderzoek te financieren en een Nederlandse filmmaker, Hugo van Lawick, te sturen om haar bevindingen te documenteren, wat resulteerde in een film uit 1965 met Orson Welles als verteller. (Dr. Goodall en van Lawick trouwden ook in 1964, kregen samen een zoon en scheidden 10 jaar later).

Andere ontdekkingen volgden. Dr. Goodall ontdekte dat chimpansees vlees eten, samenwerken bij de jacht, oorlogsvoering voeren in stamverband en een diep sociaal leven leiden. Maar sommige wetenschappers verwierpen deze bevindingen met vragen over haar methoden en deskundigheid. Anderen lachten haar uit als een aantrekkelijke National Geographic cover girl. Toen Leakey merkte dat zijn leerlinge een graad nodig had om serieus genomen te worden, probeerde hij de universiteit van Cambridge in het Verenigd Koninkrijk zover te krijgen dat zij een doctoraat in de ethologie kon behalen zonder eerst een bachelordiploma te hoeven halen.

Was vrouw zijn een handicap op dit door mannen gedomineerde gebied? “Precies het tegenovergestelde,” zegt Dr. Goodall. Gezien Tanganyika’s koloniale geschiedenis, denkt ze dat het hielp dat ze “gewoon een meisje” was in plaats van een blanke man. Wat betreft de wijd en zijd gepubliceerde films en foto’s die haar en haar werk beroemd maakten, is ze pragmatisch: “Als het mijn benen waren die me hielpen geld te krijgen voor wat ik wilde doen, dan dank ik je, benen.”

Dr. Goodall was van plan de rest van haar leven in Gombe door te brengen, maar veranderde halverwege de jaren tachtig van koers na een conferentie waar ze leerde over alle manieren waarop chimpansees bedreigd worden. “Ik vertrok als activiste,” herinnert ze zich. Onder de paraplu van het Jane Goodall Instituut leidt ze nu een reeks projecten die duurzaamheid bevorderen, waaronder opvangcentra voor weeschimpansees, armoedebestrijdingsprogramma’s in Tanzania en het “Roots & Shoots”-programma voor jongeren, dat actief is in 65 landen over de hele wereld.

Dr. Goodall heeft het drukker dan ooit tijdens de pandemie. Nu alles virtueel is, kan ze inspirerende toespraken houden voor publiek in Europa, India en het Midden-Oosten binnen enkele uren na elkaar. “Het is vermoeiend,” geeft ze toe. Maar haar gave om een dringende boodschap over het lot van de natuurlijke wereld te combineren met een hoopvol gevoel, zorgt ervoor dat ze veel gevraagd wordt. “Ik heb zoveel geweldige mensen gezien die geweldige dingen doen,” zegt ze. “Dieren die gered zijn van de rand van uitsterven. Gebieden die we totaal vernietigd hebben, kunnen weer natuur ondersteunen.”

Toch zijn er nog veel te veel problemen op te lossen voor haar om te overwegen het rustiger aan te doen. “Ik ben in deze wereld gezet om te doen wat ik doe,” zegt ze. “Ik moet gewoon mijn uiterste best doen.”