Als je bent zoals de meeste mensen die vandaag de dag leven, dan geloof je dat ‘schoonheid in het oog van de toeschouwer zit.’

Dit is precies wat mij is geleerd en wat ik ben gaan geloven – maar niemand heeft mij ooit verteld dat wij (gezien de geschiedenis) in de trieste minderheid zijn. De meeste denkende mensen op de meeste plaatsen op de meeste tijden hebben geloofd in de drie grote ’transcendentals:’ goedheid, waarheid, en schoonheid. De meeste weldenkende mensen op de meeste plaatsen en in de meeste tijden (vooral in het Westen) geloofden dat schoonheid een van die objectieve werkelijkheden “daarbuiten” was, die men kan ontdekken, ermee spelen, haten, beminnen of anderszins veronachtzamen, maar die men niet kan ontkennen.

Dat mag dan de mening van de meerderheid zijn, maar is het ook waar? Terwijl ik deze week met mijn middelbare scholieren het lichtende werk van Jonathan Edwards bestudeer, kom ik weer terug op deze allerbelangrijkste vraag. Als schoonheid niet echt is, dan zijn er geen objectief “mooie voorwerpen” of “mooie ideeën”. Ondanks onze gevoelens moeten we alle vormen van fantastische onzin nobel en strikt afwijzen in ons voortdurende streven naar wetenschappelijke en filosofische zuiverheid. In de filosofie moeten wij de waarheid nastreven en niet de welsprekendheid; in de wetenschap en de wiskunde de waarheid en niet de elegantie; in de theologie de waarheid en niet de genade. Hoe mooi de onwaarheid ook is, zij blijft onwaar.

Aan de andere kant, als schoonheid echt is, dan is zij de grond van iemands “esthetische leven”, zoals waarheid de grond is van iemands intellectuele leven. En de herkenning van schoonheid zou (in sommige gevallen) essentieel worden voor mijn vermogen om de waarheid te ontdekken. Want als de werkelijkheid mooi is, zo luidt het argument, dan kan iemand de waarheid over de werkelijkheid niet kennen tenzij hij haar als mooi kent. Belangrijker nog, als schoonheid echt is, dan is zij volgens Edwards in zekere zin ook de grond van iemands moraliteit en geluk. Als de werkelijkheid mooi is, dan kan iemand ook geen goed, oprecht, rechtschapen mens zijn die de “zoete wederzijdse instemmingen” tussen hemzelf en anderen verwaarloost.

Is schoonheid dan objectief? De vraag moet in twee delen worden gesplitst. Het eerste heeft te maken met de status van het wezen van schoonheid. Wat zou de status ervan moeten zijn in onze ontologie? De tweede heeft te maken met de status ervan in onze epistomologie. Als het werkelijk “daarbuiten” is, hoe krijgen we er dan kennis van…? Bestaat er een wetenschap van schoonheid?

De zaak voor de subjectiviteit van schoonheid is tamelijk eenvoudig. “Wat mooi is” is min of meer gelijk aan “wat mensen aangenaam vinden.” Aquinas zei, “schoonheid is dat wat, gezien, behaagt.” En wat mensen mooi vinden varieert zo sterk van cultuur tot cultuur, van familie tot familie, ja zelfs van persoon tot persoon, dat het onwaarschijnlijk is dat deze kaliedoscoop van genoegens kan worden samengevat in een “objectieve” verzameling van mooie voorwerpen of ideeën. Om een syllogisme aan te halen dat door een van mijn studenten is verwoord:

1. Wat voor de een stimulerend is en voor de ander niet, is slechts “stimulerend” in subjectieve zin.

2.Zogenaamde “mooie voorwerpen” zijn voor de een stimulerend en voor de ander niet.

3.Daarom zijn “mooie voorwerpen” slechts subjectief zo.

Dit argument is misschien niet vreselijk gedetailleerd, maar dat hoeft ook niet. De eerste premisse geniet op dit moment de status van meerderheidsopinie; de tweede premisse is een voor de hand liggend feit van ervaring en observatie, niet betwist door zelfs degenen die geloven in objectieve schoonheid. De conclusie volgt geldig.

Ik ken geen ander argument voor de subjectiviteit van schoonheid dan dit argument. Als u er nog een kent, laat het dan weten in de commentaren! Ik zoek er nog minstens twee of drie.

Het argument voor de objectiviteit van schoonheid moet complexer zijn, omdat het op dit moment in de geschiedenis de minderheidsopinie is in de ontwikkelde westerse geest.

Edwards presenteert een overtuigend begrip van schoonheid. Hoewel hij niet overtuigd is van het naturalistische sciëntisme van veel moderne denkers, is hij van mening dat esthetiek niet gelegen is in emoties maar in mathematische relaties. En hoewel hij tamelijk gecharmeerd is van de schoonheid van de natuur, schetst hij daarvan niet het saccarine en soms sappige portret dat we kennen uit de geschriften van Wordsworth, Coleridge, Keats, enz. Hij baseert schoonheid veeleer op proportionaliteit en ‘gepastheid’. Hij gaat zelfs zo ver dat hij vooruitloopt op de moderne lichttheorie en suggereert dat het een evenredige verhouding is van trillingen die de oogzenuw stimuleren, die het groene gras en de blauwe lucht en witte wolken aangenaam maakt. (“Beauty of the World”, Jonathan Edwards Reader, p.14) De verscheidenheid aan kleuren en de relaties daartussen zijn een grote bron van “tastbare” of zichtbare schoonheid. Inderdaad, als we kijken naar de kunst van het schilderen, grafisch ontwerpen, of cinematografie, is de wetenschappelijk goed geïnformeerde rangschikking van kleuren een groot deel van de wetenschap van de esthetiek. Maar er bestaat ook een verborgen schoonheid, de prachtige verhoudingen die bestaan in een elegante geometrische vergelijking, de “potentiële relaties” tussen een moeder en haar nog niet geboren kind. Edwards pleit voor de vooronderstelling dat schoonheid de juiste verhouding van dingen tot andere dingen is. Ze hebben deel aan een “zoete wederzijdse instemming” met elkaar, een eensgezindheid, een proportionaliteit. Deze ontologische of relationele definitie bevrijdt ons van de noodzaak om te zeggen: “Schoonheid is wat mensen behaagt.” We kunnen zeggen, “Schoonheid is wat evenredig is.” Natuurlijk kan het waar zijn dat, “Wat evenredig is, is vaak wat mensen aangenaam vinden,” maar dat hoeft niet zo te zijn. Wat waar is, is vaak wat de mensen geloven, maar niet in alle gevallen. Wat goed is, is vaak wat de mensen verkiezen te doen, maar niet altijd. En zo geeft Edwards ons een rationele basis voor de hypothese dat schoonheid inderdaad bestaat in en tussen objecten, of die nu zichtbaar zijn (de relatie van de kleur van de lucht en van het gras), hoorbaar (de relatie van drie noten in een akkoord) of onzichtbaar (de relatie van numerieke verhoudingen in de vergelijking “e=mc kwadraat”), of psychologisch (de liefdevolle relatie tussen een verzorger en haar patiënt.)

Met de hypothese dat schoonheid “werkelijk daarbuiten” ligt, komt misschien de grotere vraag naar boven: hoe gaat de estheticus om met meningsverschillen? We zullen ons herinneren dat het argument voor de subjectiviteit van schoonheid gegrond is op de pluraliteit van meningen en smaken. Merk op dat er in de harde wetenschappen (fysica en wiskunde, biologie) nog volop meningsverschillen over de waarheid bestaan. Maar wetenschappers en wiskundigen zijn het in principe eens over het uitgangspunt dat wiskunde “daarbuiten” is en dat de fysieke wereld “echt” is, dat biologisch leven zodanig bestaat dat erover kan worden gediscussieerd en het kan worden ontdekt. Dus misschien zou een betere vraag zijn: “Zelfs als schoonheid echt is, is zij dan kenbaar?”

Edwards stelt dat schoonheid echt is omdat zij de relatie of de som is van relaties tussen bestaande objecten. Behoort de studie van verhoudingen nu al tot een specifieke wetenschap? Misschien wiskunde. Maar hoe zit het met de studie van incarnate verhoudingen, dat wil zeggen verhoudingen van iets, d.w.z. verhoudingen van kleur, van geluid, van vormen, van bewegingen? Het lijkt erop dat deze specifieke studiegebieden tot de esthetische gebieden behoren; grafisch ontwerp, binnenhuisarchitectuur, schilderkunst enz. voor kleur, muziek voor geluid, architectuur en landschapsarchitectuur voor vorm, dans voor beweging.

Bevestigt het bestaan van deze disciplines de hypothese dat schoonheid (d.w.z. evenredige verhoudingen tussen dingen) bestaat, of leidt de onjuiste veronderstelling dat schoonheid bestaat tot een overschatting van de epistomologische status van dergelijke disciplines?

We hebben dingen die we moeten verklaren:

1. De verscheidenheid van smaken en voorkeuren in schoonheid. Bijvoorbeeld, moderne vs. klassieke schilderkunst, ballet vs. moderne dans, avant-garde frans drama vs. jaren ’50 musical films, etc.
2. De universaliteit van (sommige) smaken en voorkeuren in schoonheid. Bijvoorbeeld de symfonieën van Beethoven (vooral de 5e en de 9e), U2, Bach, Palestrina.
3. Het bestaan van “deskundigen”. Bijvoorbeeld, productie-ontwerpers die meer of minder betaald krijgen om decors voor films te bouwen, kunstenaars die meer of minder betaald krijgen om schilderijen voor bedrijfsgebouwen te maken, architecten die meer of minder betaald krijgen om scholen, wolkenkrabbers, buurten steden te creëren.
4. Het krachtige effect van bepaalde voorwerpen. Bijvoorbeeld, zonsondergangen motiveren honderdduizenden gedichten, manen motiveren er bijna geen; vrouwen van een bepaalde vorm, grootte, kleur, toon, persoonlijkheid en evenwichtigheid zijn de bron en oorzaak van het maken van een dozijn duizend films, vrouwen van een bepaalde vorm, grootte, kleur, toon, persoonlijkheid en evenwichtigheid motiveren nooit het maken van een film. Foto’s van bloemen sieren de muren van miljoenen Noord-Amerikaanse voorstadswoningen, dode ratten sieren er bijna geen.

In samenvatting,
1. De verscheidenheid van smaak in schoonheden.
2. De uniformiteit van smaak in schoonheid.
3. Het bestaan van “deskundigen” in schoonheid (b.v. schilders, cineasten, binnenhuisarchitecten, architecten)
4. Het krachtige effect van bepaalde schoonheden.

Als schoonheid echt en kenbaar is, verklaart dit 2., 3., en 4. We moeten 1. verklaren.

Als schoonheid niet echt en subjectief is, verklaart dit 1. We moeten 2., 3., 4. verklaren.

Het lijkt het meest waarschijnlijk, in het licht van het actuele bewijsmateriaal, om te concluderen dat sommige dingen die we “mooie dingen” noemen ook werkelijk mooi zijn. En sommige van de dingen die wij aangenaam vinden, zijn in feite niet zo mooi als ze in het oog van de toeschouwer lijken.