De Ierse aardappelhongersnood, ook bekend als de Grote Hongersnood, begon in 1845 toen een schimmelachtig organisme, Phytophthora infestans (of P. infestans) genaamd, zich snel over heel Ierland verspreidde. De plaag vernietigde dat jaar tot de helft van de aardappeloogst en de volgende zeven jaar ongeveer driekwart van de oogst. Omdat de pachters in Ierland – toen nog een kolonie van Groot-Brittannië – voor hun voedselvoorziening sterk afhankelijk waren van de aardappel, had de plaag catastrofale gevolgen voor Ierland en zijn bevolking. Voordat er in 1852 een einde aan kwam, stierven ongeveer een miljoen Ieren van de honger en aanverwante oorzaken aan de aardappelhongersnood, terwijl minstens nog eens een miljoen gedwongen werden hun vaderland als vluchteling te verlaten.

Ierland in de jaren 1800

Met de ratificatie van de Acts of Union in 1801 werd Ierland tot aan zijn onafhankelijkheidsoorlog in het begin van de 20e eeuw feitelijk bestuurd als een kolonie van Groot-Brittannië. De gecombineerde naties stonden samen bekend als het Verenigd Koninkrijk van Groot-Brittannië en Ierland.

Als zodanig benoemde de Britse regering de uitvoerende staatshoofden van Ierland, respectievelijk bekend als de Lord Lieutenant en de Chief Secretary of Ireland, hoewel de inwoners van het Smaragden Eiland een vertegenwoordiging in het parlement in Londen konden kiezen.

In totaal stuurde Ierland 105 vertegenwoordigers naar het Lagerhuis – het lagerhuis van het Parlement – en 28 “peers” (landeigenaren met een titel) naar het Hogerhuis, het Hogerhuis.

Toch is het belangrijk op te merken dat het merendeel van deze gekozen vertegenwoordigers landeigenaren van Britse afkomst en/of hun zonen waren. Bovendien was het Ieren die katholiek waren – de meerderheid van de Ierse bevolking – aanvankelijk verboden om land te bezitten of te pachten, te stemmen of een gekozen ambt te bekleden op grond van de zogeheten Penal Laws.

Hoewel de Penal Laws in 1829 grotendeels waren ingetrokken, was de invloed ervan op de Ierse samenleving en het bestuur nog steeds voelbaar op het moment dat de Potato Famine uitbrak. Engelse en Anglo-Ierse families bezaten het grootste deel van het land, en de meeste Ierse katholieken waren gedegradeerd tot pachtboeren die pacht moesten betalen aan de landeigenaren.

Ironiek genoeg werd de aardappel minder dan 100 jaar voor het begin van de Hongersnood in Ierland geïntroduceerd door de landadel. Ondanks het feit dat er slechts één aardappelras in het land werd verbouwd (de zogenaamde “Irish Lumper”), werd het al snel een hoofdvoedsel voor de armen, vooral tijdens de koude wintermaanden.

Grote Hongersnood Begint

Toen de oogsten in 1845 begonnen te mislukken, als gevolg van P. infestans infectie, vroegen Ierse leiders in Dublin aan Koningin Victoria en het Parlement om op te treden – en aanvankelijk deden ze dat ook: ze trokken de zogenaamde “Corn Laws” in en hun tarieven op graan, die voedingsmiddelen als maïs en brood onbetaalbaar duur maakten.

Toch konden deze veranderingen het groeiende probleem van de aardappelziekte niet verhelpen. Omdat veel pachters niet in staat waren voldoende voedsel voor eigen consumptie te produceren, en de kosten van andere voorraden stegen, stierven duizenden van de honger, en nog eens honderdduizenden aan ziektes veroorzaakt door ondervoeding.

Historici hebben sindsdien geconcludeerd dat het de zaken nog ingewikkelder maakte, omdat Ierland tijdens de aardappelziekte grote hoeveelheden voedsel bleef exporteren, voornamelijk naar Groot-Brittannië. In gevallen als vee en boter zou de export volgens onderzoek tijdens de aardappelhongersnood zelfs zijn toegenomen.

Alleen al in 1847 bleek uit gegevens dat producten als erwten, bonen, konijnen, vis en honing nog steeds uit Ierland werden geëxporteerd, zelfs toen de Grote Honger het platteland teisterde.

De aardappeloogst herstelde zich pas in 1852 volledig. Tegen die tijd was de schade al aangericht. Hoewel de schattingen uiteenlopen, wordt aangenomen dat maar liefst 1 miljoen Ierse mannen, vrouwen en kinderen omkwamen tijdens de hongersnood, en dat nog eens 1 miljoen van het eiland emigreerden om aan de armoede en hongersnood te ontsnappen, waarbij velen in verschillende steden in Noord-Amerika en Groot-Brittannië terechtkwamen.

Legacy of the Potato Famine

De precieze rol van de Britse regering in de aardappelhongersnood en de nasleep ervan – of zij de benarde toestand van de Ierse armen uit boosaardigheid negeerde, of dat haar collectieve passiviteit en inadequate reactie kunnen worden toegeschreven aan incompetentie – is nog steeds onderwerp van discussie.

Het belang van de Aardappelhongersnood (of, in het Iers, An Gorta Mor) in de Ierse geschiedenis, en de bijdrage ervan aan de Ierse diaspora van de 19e en 20e eeuw, staat echter buiten kijf.

Tony Blair, tijdens zijn periode als Brits premier, gaf in 1997 een verklaring uit waarin hij Ierland formeel zijn verontschuldigingen aanbood voor de manier waarop de Britse regering de hongersnood had aangepakt.Ierse hongerherdenkingen

In de afgelopen jaren hebben steden waarnaar de Ieren tijdens en in de decennia daarna zijn geëmigreerd, verschillende herdenkingen aan de verloren levens aangeboden. Boston, New York City, Philadelphia en Phoenix in de Verenigde Staten, alsmede Montreal en Toronto in Canada, hebben Ierse hongerherdenkingsmonumenten opgericht, evenals verschillende steden in Ierland, Australië en Groot-Brittannië.

Bovendien heeft Glasgow Celtic FC, een voetbalteam gevestigd in Schotland dat is opgericht door Ierse immigranten, van wie velen naar het land werden gebracht als gevolg van de effecten van de aardappelhongersnood, een herdenkingspleister op zijn uniform opgenomen – het meest recent op 30 september 2017 – om de slachtoffers van de Grote Honger te eren.

Een Great Hunger Museum is opgericht aan de Quinnipiac University in Hamden, Connecticut als een bron voor mensen die informatie zoeken over de Aardappelhongersnood en de gevolgen ervan, evenals voor onderzoekers die hopen de gebeurtenis en de nasleep ervan te onderzoeken.

Bronnen

“De Grote Hongersnood: Wat was de Ierse aardappel hongersnood? Hoe was Koningin Victoria erbij betrokken, hoeveel mensen stierven er en wanneer gebeurde het?” TheSun.co.uk.
“Ireland’s Representation in Parliament.” North American Review (via JSTOR).
“Exporten in Hongersnood Tijden.” Ireland’s Great Hunger Museum.
“The Irish Famine.” BBC.
“Blair verontschuldigt zich voor Ierse Aardappel Hongersnood.” The Independent.
“Irish Famine Memorials.” IrishFamineMemorials.com.
“Celtic draagt Iers hongersnoodsymbool op hun hoepels ter herdenking van de Grote Hongersnood.” Irish Post.
“Treurige, boze kijk op Ierlands hongersnood: A Review of Ireland’s Great Hunger Museum, in Hamden.” New York Times.