Het ademhalingsvirus springt van apen naar mensen

Een nieuw adenovirus, TMAdV (titi monkey adenovirus) genaamd, heeft zowel een titi apenkolonie als een menselijke wetenschapper en haar gezin besmet.Foto met dank aan Kathy West

Voor het eerst is aangetoond dat een klasse van virussen van dier op mens kan overspringen – en vervolgens andere mensen kan besmetten.

Het virus is vandaag beschreven in PLoS Pathogens1. Het team dat het ontdekte zou ook de eerste mens kunnen hebben gevonden die werd besmet: de hoofdverzorger van een kolonie titi apen (Callicebus cupreus) die een uitbraak doormaakte.

De boosdoener is een adenovirus, een van een klasse van virussen die bij de mens een reeks ziekten veroorzaken, waaronder longontsteking. Maar deze specifieke stam is nog nooit eerder gezien. Het heeft de naam TMAdV gekregen, oftewel titi-aap adenovirus.

“Er is altijd gedacht dat adenovirussen niet waarschijnlijk de oorzaak zijn van uitbraken of pandemieën, omdat ze nooit bekend zijn geweest als kruisbestuiving tussen dieren en mensen,” zegt Charles Chiu, directeur van het UCSF-Abbott Viral Diagnostics and Discovery Center aan de Universiteit van Californië, San Francisco (UCSF), die de studie leidde. Nu moet die veronderstelling opnieuw worden onderzocht.

In mei 2009 verspreidde een dodelijke uitbraak van ademhalingsziekte zich door een kolonie titi apen in het California National Primate Research Center in Davis. Van de 65 apen die in één gebouw waren ondergebracht, ontwikkelden er 23 symptomen, waaronder longontsteking. Als gevolg daarvan stierven er 19 of werden ze afgemaakt.

Chiu en zijn collega’s analyseerden weefsel van de aangetaste apen, en identificeerden een voorheen onbekend virus. Genetische sequentiebepaling toonde aan dat het om een adenovirus ging, hoewel het genoom wezenlijk verschilde van dat van alle bekende verwante virussen.

Maar wat de onderzoekers deed vermoeden dat er iets ongewoons was aan dit virus, zegt Chiu, was wat er gebeurde toen ze het probeerden te kweken. “Het was ongebruikelijk om het goed te zien groeien in menselijke cellijnen, maar niet in apencellen”, zegt hij. Dit suggereerde dat het virus zowel mensen als titi apen kon infecteren. “Nadat we al het personeel hadden ondervraagd, was de enige die zei dat hij ziek was geweest één onderzoeker – degene die het nauwste dagelijks contact had gehad met de kolonie,” zegt Chiu.

Die onderzoeker had vier weken lang griepachtige symptomen van de bovenste luchtwegen. Wat nog crucialer is, een familielid dat het primatencentrum nooit had bezocht, werd ook ziek – wat aantoont dat TMAdV zich tussen mensen kan verspreiden.

Onbekende oorsprong

De titi apen waren mogelijk niet de oorspronkelijke gastheren van het virus. Van degenen die symptomen ontwikkelden, stierf 83% – een sterftecijfer dat zou voorkomen dat het virus in de populatie zou rondcirkelen zonder de apen uit te roeien. In mens-specifieke stammen van adenovirus, bereiken de sterftecijfers gewoonlijk slechts 18%.

De oorspronkelijke gastheersoort zou de mens kunnen zijn, die het virus aan de apen heeft doorgegeven, waarna het weer op de mens overspringt – of het zou een ander dier kunnen zijn, zoals een knaagdier. De onderzoekers verzamelen bloedmonsters van apen en mensen uit de hele Verenigde Staten, Brazilië en Afrika om hen te helpen de oorsprong van het virus te achterhalen.

Chiu zegt dat er geen reden is om te vermoeden dat er een pandemie van TMAdV zal komen, zoals dat wel het geval is geweest met andere virussen die zich van dieren naar mensen verspreiden. Uit een onderzoek van bloedmonsters van 81 willekeurige, gezonde bloeddonoren uit het westen van de Verenigde Staten bleek dat twee mensen al aanzienlijke niveaus van antilichamen tegen TMAdV hadden. “Dit virus is dan mogelijk lang geleden overgestoken naar de menselijke bevolking en circuleert nu op lage niveaus,” zegt Chiu.

Maar hoe meer we weten over dit en andere nieuwe virussen, hoe beter, zegt Eric Delwart, een viroloog aan het Blood Systems Research Institute aan de UCSF. “Het karakteriseren van dierlijke viromen vergemakkelijkt de opsporing van verwante virussen, en kan een paar kostbare dagen schrappen van het identificeren van een nieuw virus in het geval van een toekomstige ernstige uitbraak,” zegt hij.

De ontdekking verhoogt ook de mogelijkheid om adenovirussen te gebruiken als vectoren in gentherapie, waarbij een virus wordt gebruikt om defecten in de genen van een patiënt te corrigeren, zegt Chiu. “Het feit dat TMAdV twee of meer verschillende soorten lijkt te infecteren, maar niet veel voorkomt in de menselijke populatie, suggereert ook dat dit een therapie zou kunnen zijn die breder toepasbaar zou kunnen zijn,” zegt Chiu, omdat het betekent dat het virus op een breder scala van doelwitten. Andere laboratoria onderzoeken reeds gentherapieën met behulp van adenovirussen. “Dit zou nieuwe en betere behandelingsmogelijkheden kunnen openen,” zegt Chiu.