Havik

Haviken
Sharp-shinned Hawk
Wetenschappelijke classificatie
Kingdom: Animalia Phylum: Chordata Class: Aves Order: Accipitriformes Familie: Accipitridae Subfamilie: Accipitrinae
Genera
Accipiter Micronisus Melierax Urotriorchis Erythrotriorchis

Havik is de algemene naam voor verschillende kleine tot middelgrotegrote, overdag vliegende roofvogels van de familie Accipitridae van de vogelorde Falconiformes, gekenmerkt door een korte, gehoekte snavel, gebogen en scherpe klauwen, en een scherp gezichtsvermogen, en kleiner dan de adelaars van dezelfde familie. Meer specifiek worden de “echte haviken” beschouwd als alle langstaartige vogels met korte, afgeronde vleugels die deel uitmaken van het geslacht Accipitridae (haviken en sperwers) of soms die welke behoren tot zowel Accipiter als Melierax (zingende haviken) (Olsen 2004). Breder nog, zoals algemeen gebruikt in Europa en Azië, verwijst de term “havik” strikt naar elk van de soorten in de geslachten Accipiter, Micronisus, Melierax, Urotriorchis, of Megatriorchis, die alle behoren tot de Accipitrinae subfamilie. De term havik wordt echter ook gebruikt als deel van de gewone naam voor veel andere vogels in de Falconiformes, zoals veel leden van het geslacht Buteo (bijvoorbeeld de roodstaarthavik, B. jamaicensis).

In de menselijke cultuur werden haviken zowel bewonderd om hun kracht, hun zicht en hun jachtcapaciteiten als door boeren verguisd omdat ze op vee zoals kippen aasden. Haviken en mensen hebben een bijzonder nauwe band gehad in de valkerij, waarbij mensen jaagden met getrainde haviken. Deze relatie gaat minstens terug tot 2000 v.C.E. in Azië, en bloeide in Europa en het Midden-Oosten van 500 tot 1600 v.C.E., zowel gebruikt voor recreatie als voor voedsel (Olsen 2004). Hoewel het gebruik in sommige culturen nog steeds bestaat, is het in veel landen niet langer toegestaan, zowel om redenen van dierenrechten als om redenen van natuurbehoud (Olsen 2004). Hoewel in de moderne tijd veel haviken zijn gedood, is er momenteel meer aandacht voor hun behoud. Nog steeds worden veel haviken die door China, Europa en elders trekken, doodgeschoten, vergiftigd of gevangen om vee te beschermen, of voor medicijn-, voedsel- of verzameldoeleinden (eieren en specimens) (Olsen 2004).

Overzicht en beschrijving

Haviken, arenden, wouwen, kiekendieven, en gieren uit de Oude Wereld behoren alle tot de familie der Accipitridae, een van de twee grote families binnen de orde der Falconiformes, de dagroofvogels. De meeste andere roofvogels, maar niet alle, behoren tot de Falconidae, of valkfamilie. Naast verschillen in skelet, verschillen accripitriden van leden van de andere roofvogelfamilie door goed ontwikkeld nestbouwgedrag (versus slecht of afwezig), krachtig spuiten van uitwerpselen (versus laten vallen van uitwerpselen), en gele, rode, of hazelnootkleurige ogen (versus bruin) (Olsen 2004). De snavels van accipitriden zijn sterk en gehaakt, en de basis van de bovenkaak is bedekt met een vlezig membraan, de cere genoemd, dat gewoonlijk geel van kleur is.

De accipitriden zijn op verschillende manieren onderverdeeld in zo’n twee tot tien subfamilies. Olsen (2004) en ITIS (1999) erkennen twee onderfamilies, Pandionianee (visarenden) en Accipitrinae (haviken, arenden, en bondgenoten). Waar verschillende onderfamilies worden erkend, erkennen sommigen Accipitrinae als beperkt tot de geslachten waarvan de leden bekend zijn als haviken: Accipiter, Micronisus, Melierax, Urotriorchis, en Megatriorchis.

Het grote en wijdverspreide geslacht Accipiter, waarvan de leden soms bekend staan als de “echte haviken”, omvat haviken, sperwers, de scherpe havik, en anderen. Het zijn in de eerste plaats bosvogels die jagen met plotselinge uitvallen vanuit een verborgen booghut, waarbij de lange staart, de brede vleugels en het grote gezichtsvermogen deze levenswijze vergemakkelijken.

Het geslacht Buteo, door sommigen ondergebracht in de Accipitrinae en door sommigen in de onderfamilie Buteoninae, omvat middelgrote, wijd verspreide roofvogels met een robuust lichaam en brede vleugels. In de Oude Wereld worden de leden van dit geslacht “buizerds” genoemd, maar in Noord-Amerika wordt “havik” gebruikt. Aangezien beide termen dubbelzinnig zijn, wordt in plaats daarvan soms “buteo” gebruikt, zoals door het Slechtvalkenfonds. Voorbeelden van leden van dit geslacht met de naam havik in Noord-Amerika zijn de roodstaarthavik (Buteo jamaicensis), roodschouderhavik (Buteo lineatus), breedvleugelige havik (Buteo platypterus), Swainson’s havik (Buteo swainsoni), bermhavik (Buteo magnirostris), en Ridgway’s havik (Buteo ridgwayi).

Van haviken, met inbegrip van de accipitrines, wordt aangenomen dat hun gezichtsvermogen vele malen zo scherp is als dat van de mens, deels vanwege het grote aantal fotoreceptoren in hun netvliezen (tot 1.000.000 per vierkante millimeter bij Buteo, tegen 200.000 bij de mens), een zeer groot aantal zenuwen die de receptoren met de hersenen verbinden, en een ingegraveerde fovea, die het centrale deel van het gezichtsveld vergroot.

In februari 2005 kondigde de Canadese ornitholoog Louis Lefebvre een methode aan om het “IQ” van vogels te meten in termen van hun innovatie in voedingsgewoonten (Lefebvre 2005). Haviken werden op basis van zijn schaal tot de intelligentste vogels genoemd.

Haviken hebben een wereldwijde verspreiding met uitzondering van Antarctica. Met name Accipiter is zeer wijdverspreid en komt voor op vele eilanden en alle continenten behalve Antarctica (Olsen 2004). Haviken en sperwers (Accipiter) geven de voorkeur aan bos en woud.

Gedrag, dieet en voortplanting

Haviken zijn over het algemeen overdag actief, wanneer hun prooi het meest beschikbaar is. De meeste haviken zijn solitair. Ze roepen vooral tijdens het broedseizoen, om hun territorium bekend te maken en te verdedigen en voor balts- en broeddoeleinden. Het bereik van de roep is over het algemeen vrij beperkt – gewoonlijk herhaalde fluittonen, kakelen, jammeren, miauwen, blaffen, enzovoort (Olsen 2004).

Alle haviken zijn carnivoren en eten hoofdzakelijk vers gevangen prooien, zoals knaagdieren en vis. De krabhavik (Buteogallus aequinoctialis) voedt zich bijna uitsluitend met krabben uit mangroven aan de kust, terwijl de witnekhavik (Leucopternis lacernulata) zich specialiseert in insecten en slechts enkele gewervelde dieren. De vleermuishavik (Macheiramphus alcinus) slikt vleermuizen in hun geheel door. Sommige haviken en sperwers zijn zeer snel en behendig en kunnen in de lucht jagen, waarbij ze vogels vangen na achtervolgingen in het bos of de bossen. Kleinere haviken voeden zich vaker dan grotere; sperwers jagen minstens dagelijks (Olsen 2004).

Haviken zijn gewoonlijk monogaam. Alle haviken bouwen een nest van stokken die bekleed zijn met zachter materiaal, en zitten meestal in bomen of op een klif. Eieren zijn ovaal, en meestal wit met verschillende gekleurde aftekeningen (bruin, rood, paarsgrijs) (Olsen 2004).

Soortenlijst

De volgende taxonomie erkent vijf genera binnen Acciptrinae, in plaats van de meer inclusieve taxonomieën van Olsen (2004) en ITIS (1999). Andere soorten buiten deze taxonomische groepen kunnen ook de gewone naam “havik” dragen.”

• Subfamilie Accipitrinae
  • Geslacht Accipiter
    • Noordelijke havik, A. gentilis
    • Euraziatische sperwer, A. nisus
    • Grijzebuikhavik, A. poliogaster
    • Kuifhavik, A. trivirgatus
    • Sulawesi havik, A. griseiceps
    • Roodkuifhavik, A. toussenelii
    • Afrikaanse havik, A. tachiro
    • Chinese havik, A. soloensis
    • Frances’s sperwer, A. francesii
    • Spotstaart havik, A. trinotatus
    • Grijze havik, A. novaehollandiae
    • Bruine havik, A. fasciatus
    • Bruine havik, A. albogularis
    • Fiji havik, A. rufitorques
    • Witbuikbuik havik, A. haplochrous
    • Molukse havik, A. henicogrammus
    • Grijskops havik, A. poliocephalus
    • New Britain havik, A. princeps
    • Henst’s havik, A. henstii
    • Meyer’s havik, A. meyerianus
    • Zwarte havik, A. melanoleucus
    • Chestnut-flanked sperwer, A. castanilius
    • Nicobar sperwer, A. butleri
    • Levant sperwer, A. brevipes
    • Spatse sperwer, A. luteoschistaceus
    • Imitator sperwer, A. imitator
    • Roodstuitsperwer, A. erythropus
    • Kleine sperwer, A. minullus
    • Japanse sperwer, A. gularis
    • Kleine sperwer, A. nanus
    • Rufklauwhalssperwer, A. erythrauchen
    • Gekraagde sperwer, A. cirrocephalus
    • New Britain sperwer, A. brachyurus
    • Vinous-breasted sperwer, A. rhodogaster
    • Madagascar-sperwer, A. madagascariensis
    • Ovampo-sperwer, A. ovampensis
    • Rufous-chested sperwer, A. rufiventris
    • Shikra, A. badius
    • Dunne havik, A. superciliosus
    • Semicollared hawk, A. collaris
    • Sharp-shinned hawk, A. striatus
    • White-breasted hawk, A. chionogaster
    • Plain-breasted hawk, A. ventralis
    • Rufous-thighed hawk, A. erythronemius
    • Cooper’s hawk, A. cooperii
    • Gundlach’s havik, A. gundlachi
    • Bicolor havik, A. bicolor
    • Besra, A. virgatus
  • Geslacht Melierax
    • Gabar havik, M. gabar
    • Donkere zingende havik, M. metabates
    • Oostelijke zingende havik, M. poliopterus
    • Pale zingende havik, M. canorus
  • Geslacht Urotriorchis
    • Langestaarthavik, U. macrourus
  • Geslacht Erythrotriorchis
    • Rode havik, E. radiatus
    • Kastanjehavik, E. buergersi
  • Geslacht Megatriorchis
    • Doria’s havik, M. doriae
• Onderfamilie Buteoninae
  • Geslacht Parabuteo
    • Harris’s havik, P. unicinctus
  • Geslacht Buteogallus
    • Gemeenschappelijke zwarte havik, Buteogallus anthracinus
    • Mangrove zwarte havik, Buteogallus subtilis
    • Grote zwarte havik, Buteogallus urubitinga
    • Rufous krab havik, Buteogallus aequinoctialis
    • Savanna havik, Buteogallus meridionalis
  • Geslacht Busarellus
    • Zwartkraagbuizerd, Busarellus nigricollis
  • Geslacht Leucopternis
    • Pluimbuizerdbuizerdbuizerd, Leucopternis plumbea
    • Slateekleurige havik, Leucopternis schistacea
    • Barred havik, Leucopternis princeps
    • Zwarte havik, Leucopternis melanops
    • Witkuifhavik, Leucopternis kuhli
    • Witnekhavik, Leucopternis lacernulata
    • Semiplumbeuze havik, Leucopternis semiplumbea
    • Witte havik, Leucopternis albicollis
    • Grijze rug havik, Leucopternis occidentalis
    • Mantelbuizerd, Leucopternis polionota
  • Geslacht Buteo
    • Gemeenschappelijke buizerd, Buteo buteo
    • Rodestaarthavik, Buteo jamaicensis
    • Langpootbuizerd, Buteo rufinus
    • Ruwpootbuizerd, Buteo lagopus
    • Ruikbuizerd, Buteo regalis
    • Roodvleugelbuizerd, Buteo lineatus
    • Breedvleugelbuizerd, Buteo platypterus
    • Swainson’s havik, Buteo swainsoni
    • Roadside havik, Buteo magnirostris
    • Ridgway’s havik, Buteo ridgwayi
    • White-rumped hawk, Buteo leucorrhous
    • Kortstaarthavik, Buteo brachyurus
    • Witstuitbuizerd, Buteo albigula
    • Witstaarthavik, Buteo albicaudatus
    • Galápagos havik, Buteo galapagoensis
    • Red-backed havik, Buteo polyosoma
    • Puna havik, Buteo poecilochrous
    • Grijze havik, Buteo nitidus – voorheen in Asturina
      • Grijze havik, Buteo nitidus plagiatus
    • Zone-staart havik, Buteo albonotatus
    • Havik, Buteo solitarius
    • Rufous-tailed havik, Buteo ventralis
    • Bergbuizerd, Buteo oreophilus
    • Madagascar buizerd, Buteo brachypterus
    • Upland buizerd, Buteo hemilasius
    • Roodnek buizerd, Buteo auguralis
    • Jackalbuizerd, Buteo rufofuscus

• Integrated Taxonomic Information System (ITIS). 1998. Accipitridae. Taxonomic Serial No.: 175280. Opgehaald op 1 oktober 2008.
• Lefebvre, L. 2005. Vogel IQ test neemt vlucht. Eurekalert 21 februari 2005. Opgehaald 1 oktober 2008.
• Olsen, P. 2004. Accipitridae. In B. Grzimek, D. G. Kleiman, V. Geist, and M. C. McDade, Grzimek’s Animal Life Encyclopedia. Detroit: Thomson-Gale. ISBN 0307394913.
• Thiollay, J. M. 1994. Familie Accipitridae (Haviken en Arenden). In J. del Hoyo, A. Elliot, and J. Sargatal (eds.), Handbook of the Birds of the World, Volume 2: New World Vultures to Guineafowl. Lynx Edicions. ISBN 8487334156.