From the Experts

door Fred Penzel, PhD

Dit artikel werd oorspronkelijk gepubliceerd in de herfsteditie 2013 van de OCD Nieuwsbrief.

Veel mensen in het grote publiek en de media hebben een zeer stereotiep beeld van wat OCD inhoudt. Personen met OCD worden gezien als mensen die ofwel hun handen te vaak wassen, of die super georganiseerd en perfectionistisch zijn. Het kan dus moeilijk zijn om de vormen van OCD te herkennen die niet op deze gangbare stereotypen lijken. De realiteit is dat OCD vele vormen kan aannemen. De soorten en onderwerpen van je obsessies en dwanghandelingen worden alleen beperkt door het voorstellingsvermogen van je hersenen. OCD is verraderlijk, omdat het een manier lijkt te hebben om uit te vinden waar iemand het meest last van heeft.

Velen van ons worstelen op een bepaald moment in ons leven met existentiële vragen over de zin van het leven, het universum, het bestaan, enzovoort. Maar voor mensen met een vorm van dwangneurose, Existentiële dwangneurose of Filosofische dwangneurose, kunnen deze vragen alles verteren. Steve, een 26-jarige computerprogrammeur: “Ik kan niet stoppen met denken over waarom we hier allemaal zijn en of er een doel is in het leven. Ik denk er de hele dag over na. Ik denk er voortdurend aan dat ik op een dag dood zal zijn en dat niemand zich mij zal herinneren. Het zal zijn alsof ik nooit bestaan heb. Dan vraag ik me af wat het voor zin heeft om iets te doen als we toch allemaal doodgaan.”

Existentiële OCD gaat gepaard met opdringerige, zich herhalende gedachten over vragen die onmogelijk beantwoord kunnen worden, en die filosofisch van aard kunnen zijn of beangstigend, of beide. De vragen draaien meestal om de zin, het doel of de werkelijkheid van het leven, of het bestaan van het universum of zelfs het eigen bestaan. Deze zelfde vragen kunnen aan de orde komen in een universitaire les filosofie of natuurkunde. De meeste mensen kunnen echter dergelijke lessen verlaten of over deze onderwerpen lezen en zich daarna op andere gedachten storten. Net als bij andere vormen van OCD kunnen mensen met existentiële OCD deze vragen niet zomaar laten vallen.

Existentiële obsessies zijn vaak moeilijk te herkennen, omdat ze kunnen lijken op de vragen die velen van ons zich soms afvragen en dan schouderophalend achter zich laten. Existentiële obsessies kunnen ook worden verward met het soort gedachten dat mensen hebben als ze depressief zijn, waarbij ze voortdurend negatieve gedachten hebben over hoe zinloos het leven kan lijken. Maar existentiële OCD is veel gecompliceerder dan dat.

Individuen met existentiële obsessies spenderen doorgaans uren aan het steeds maar weer herhalen van deze vragen en ideeën, en kunnen extreem angstig en depressief worden. Wanneer zij hulp zoeken, kunnen zij worden gezien als lijdend aan zorgen of existentiële angsten, of verkeerd worden gediagnosticeerd als lijdend aan een gegeneraliseerde angststoornis. Wanneer iemand echter vecht tegen voortdurende opdringerige, zich herhalende, aanhoudende, angst veroorzakende, twijfelachtige gedachten van deze aard, is er hoogstwaarschijnlijk sprake van Existentiële OCD.

Kristin, een 34-jarige huisvrouw: “Ik kan het idee niet uit mijn hoofd krijgen dat alles wat ik zie niet echt is. Hoe weet ik dat ik niet echt in een coma lig of droom en dat mijn hele leven denkbeeldig is? Ik begin me af te vragen of mijn man en kinderen wel echt zijn en dat maakt me vreselijk bang.”

Zelfs als je geen existentiële OCD hebt, kun je ooit existentiële obsessies hebben gehad, waarbij je urenlang analyseert waarom je je bepaalde gedachten hebt en je afvraagt wat die gedachten precies kunnen betekenen. Dit is gewoon een ander soort dwang die gepaard gaat met obsessieve gedachten, en die nooit tot echte antwoorden leidt. Wanneer je OCD hebt, kunnen je obsessieve twijfels niet worden weerlegd, beredeneerd, geanalyseerd of in twijfel getrokken – dit is vooral het geval bij Existentiële OCD. Er zijn nooit blijvende antwoorden op obsessieve vragen. De antwoorden die je kunt bedenken kunnen een paar minuten duren, maar glijden dan snel weg in het aangezicht van nieuwere twijfels. De twijfels kunnen een beetje variëren, maar zijn meestal variaties op een thema.

Je kunt jezelf uitputten in het zoeken naar antwoorden, of proberen de gedachten uit je hoofd te krijgen, maar dit zijn de slechtste manieren om met OCD om te gaan. Zoals eerder gezegd, er zijn geen antwoorden op existentiële of andere obsessieve vragen.

Marty, een 19-jarige universiteitsstudent: “Elke dag kijk ik uren naar mezelf in de spiegel en vraag ik me af – Ben ik dit echt? Hoe weet ik dat? Wat maakt mij, mij, en hoe weet ik dat ik ben wie ik denk dat ik ben? Hoe weet ik dat de dingen die ik voel mijn eigen echte gevoelens zijn, of dat mijn gedachten mijn eigen echte gedachten zijn? Ik blijf ook denken aan hoe uitgestrekt het universum is en hoe we allemaal maar kleine stipjes zijn die geen betekenis hebben. Ik blijf denken dat omdat we zo onbeduidend zijn, niets wat we doen ertoe doet, dus waarom niet alles opgeven?”

Behandeling van Existentiële OCD

Dus, wat moet je doen? Onderzoek vertelt ons dat cognitieve gedragstherapie (CGT) en medicatie de beste benaderingen zijn om met OCD om te gaan – dat geldt ook voor mensen met Existentiële OCD. Sommige mensen gaan voor de snelle oplossing door alleen op medicatie te vertrouwen, maar dit kan geen verandering brengen in langdurige gewoonten of je filosofie over hoe om te gaan met de dingen die je bang maken. Het werkelijke doel van medicatie in de behandeling van OCD is dat het je gemakkelijker maakt om de therapie te doen. De therapie is echter uiteindelijk wat u verandert.

Terwijl u in therapie bent, moet u leren het tegenovergestelde te doen van wat uw instincten u vertellen. Menselijke intuïtie is bedoeld om ons te vertellen om dingen die ons angstig maken te vermijden of eraan te ontsnappen. Helaas is er geen ontkomen aan angst, en er is zeker geen ontkomen aan je eigen gedachten. Je neemt je gedachten met je mee, waar je ook gaat. Het is een paradox – hoe meer je tegen jezelf zegt dat je ergens niet aan mag denken, hoe meer je vervolgens denkt aan datgene waar je niet aan mag denken.

Een ander gemeenschappelijk thema in Existentiële OCD is dat je gedachten meestal draaien om onzekerheid, en in het algemeen houden wij mensen niet van onzekerheid. In een vorm van CGT die bekend staat als Exposure & Response Prevention (ERP), leer je je gedachten onder ogen te zien en er een tolerantie voor op te bouwen – zowel de angst die de gedachten oproepen als de onzekerheid die ermee gepaard gaat. Om dit te doen, moet je tegen je instincten ingaan en instemmen met de gedachten en ook proberen om deze gedachten meer te denken, in plaats van minder. Ik zeg graag: “Als je er minder over na wilt denken, denk er dan meer over na.”

In het “exposure” deel van ERP kan je therapeut je vragen om jezelf bewust en geleidelijk bloot te stellen aan de gevreesde existentiële gedachten en beelden, en zelfs te leren om ermee in te stemmen. Je leert dit dagelijks te doen op verschillende manieren, zoals het lezen van artikelen of boeken, het bekijken van video’s, het luisteren naar zelfgemaakte therapie-opnames, het opschrijven van gevreesde woorden of zinnen, het actief instemmen met de gedachte van het moment, enzovoort. Terwijl je dit doet, verliest de gedachte geleidelijk zijn impact, en zelfs verveling kan het gevolg zijn. Ik heb mijn cliënten altijd verteld dat je niet tegelijkertijd verveeld en bang kunt zijn.

In het “respons preventie” deel van ERP, is het doel om niet te ontsnappen of te vermijden, dus je wordt geleerd om in te stemmen met je existentiële gedachten, en om niet te proberen ze te analyseren, in twijfel te trekken, of er ruzie over te maken. Je wordt ook ontmoedigd om geruststelling te zoeken bij anderen of zelfs bij jezelf, omdat dit een andere vorm van ontsnappen is. Na verloop van tijd kan vermijding helaas een aangeleerde gewoonte worden die heel automatisch wordt. Je kunt je triggers onbewust vermijden, zonder er zelfs maar bij na te denken. Vermijding leidt echter alleen maar tot meer vermijding. Hoe kun je je tolerantie opbouwen voor iets waarmee je nooit in contact komt?

Enkele typische huiswerkopdrachten voor mensen met existentiële obsessies zouden kunnen zijn:

• Een reeks geleidelijk uitdagender opnames van 2 minuten op je telefoon maken die je vertellen dat de angstige gedachte waar is, en er meerdere keren per dag naar luisteren
• Bordjes of notities rond je huis ophangen waarop het gevreesde idee staat vermeld. In het geval van existentiële obsessies kan een bordje iets zeggen als “Niets is echt.”
• Zoveel mogelijk instemmen met de gedachten wanneer ze opkomen, en ook instemmen met het feit dat er slechte gevolgen zullen zijn omdat ze waar zijn. Bijvoorbeeld: “Ik zal nooit antwoord krijgen op mijn vragen, en als gevolg daarvan heeft het leven geen zin.”
• Naar plaatsen gaan en activiteiten doen die de gedachten oproepen.
• Artikelen lezen die het eens lijken te zijn met de gevreesde gedachten.
• Video’s of films kijken die de gedachten oproepen (zoals films als Inception).
• Verreesde zinnen 25x per dag schrijven tot je er genoeg van krijgt. Schrijf dan nieuwe.

Enkele typische Response Prevention huiswerkopdrachten zouden kunnen zijn:

• Niet discussiëren met, vragen stellen bij of analyseren van de gedachten op welke manier dan ook.
• Niet op zoek naar geruststelling van jezelf of iemand anders.
• Het niet opzoeken van artikelen die de gedachten ontkrachten of u vertellen dat ze er niet toe doen.
• Niet proberen de onderwerpen met anderen te bespreken.

Acceptatie is een ander zeer belangrijk onderdeel van de therapie voor Existentiële OCD. Er zijn verschillende dingen die moeten worden aanvaard:

• Dat je OCD hebt.
• Dat er geen echte verklaring is voor waarom je de bepaalde gedachten hebt die je hebt.
• Dat er geen echte antwoorden zijn op je vragen en twijfels.
• Dat de oplossingen die je eerder hebt bedacht niet hebben gewerkt, nu niet werken, en in de toekomst ook niet zullen werken, en daarom moeten worden opgegeven omdat er werkelijk geen ontsnappen aan is.
• Dat u gedachten kunt hebben van het soort dat u ervaart, dat ze niet zomaar vanzelf weggaan, en dat ermee te leven valt.

• Dat uw angst en onzekerheid uiteindelijk overwonnen kunnen worden, maar alleen door ze te confronteren en uw tolerantie ervoor op te bouwen.
• Dat het hard werken, tijd en oefening zal kosten om je angsten en de gewoonten die je hebt opgebouwd door ze te vermijden, te overwinnen.

Het belangrijkste om te weten is, gebaseerd op wat we nu weten over de behandeling van OCD, dat je niet hoeft te lijden! Er is een effectieve behandeling voorhanden, ongeacht de “smaak” van OCD die je hebt – inclusief existentiële OCD. Elke dag dat je geen hulp krijgt is weer een dag dat je moet lijden. Als je niet veel geluk hebt met het zelf vinden van een behandelaar, kijk dan op de pagina “Zoek een therapeut” op de IOCDF-website om een OCD-behandelaar bij jou in de buurt te vinden (https://iocdf.org/find-help/).