De Cubaanse leider Fidel Castro (1926-2016) vestigde de eerste communistische staat op het westelijk halfrond nadat hij in 1959 de militaire dictatuur van Fulgencio Batista omver had geworpen. Hij regeerde bijna vijf decennia over Cuba, tot hij in 2008 de macht overdroeg aan zijn jongere broer Raúl.

Castro’s regime was succesvol in het terugdringen van analfabetisme, het uitroeien van racisme en het verbeteren van de openbare gezondheidszorg, maar werd alom bekritiseerd voor het verstikken van economische en politieke vrijheden. Castro’s Cuba had ook een zeer antagonistische relatie met de Verenigde Staten, wat met name resulteerde in de Varkensbaai invasie en de Cubaanse Raket Crisis. In juli 2015 normaliseerden de twee naties officieel hun betrekkingen, waarmee een einde kwam aan een handelsembargo dat sinds 1960 van kracht was, toen bedrijven in Cuba die eigendom waren van de VS zonder compensatie werden genationaliseerd. Castro overleed op 25 november 2016, op 90-jarige leeftijd.

Fidel Castro: Vroege jaren

Castro werd op 13 augustus 1926 geboren in Birán, een kleine stad in het oosten van Cuba. Zijn vader was een rijke Spaanse suikerrietboer die voor het eerst naar het eiland kwam tijdens de Cubaanse Onafhankelijkheidsoorlog (1895-1898). Zijn moeder was een dienstbode voor zijn vaders familie die hem buitenechtelijk ter wereld bracht. Na enkele Jezuïtenscholen te hebben bezocht – waaronder het Colegio de Belén, waar hij uitblonk in honkbal – schreef Castro zich in als student rechten aan de Universiteit van Havana. Terwijl hij daar studeerde, raakte hij geïnteresseerd in politiek, werd lid van de anti-corruptie Orthodoxe Partij en schreef zich in voor wat een mislukte couppoging werd tegen de brute Dominicaanse dictator Rafael Trujillo.

In 1950 studeerde Castro af aan de Universiteit van Havana en opende een advocatenkantoor. Twee jaar later stelde hij zich verkiesbaar voor het Cubaanse Huis van Afgevaardigden. De verkiezingen vonden echter nooit plaats, omdat Batista in maart de macht greep. Castro reageerde door een volksopstand te plannen. “Vanaf dat moment had ik een duidelijk idee van de strijd die voor me lag”, zei hij in 2006 in een “gesproken autobiografie.”

Castro’s Revolutie Begint

In juli 1953 leidde Castro ongeveer 120 mannen in een aanval op de Moncada legerkazerne in Santiago de Cuba. De aanval mislukte, Castro werd gevangen genomen en veroordeeld tot 15 jaar gevangenisstraf, en veel van zijn mannen werden gedood. De door de V.S. gesteunde Batista, die zijn autoritaire imago wilde bijstellen, liet Castro in 1955 vrij als onderdeel van een algemene amnestie. Castro belandde in Mexico, waar hij mede-revolutionair Ernesto “Che” Guevara ontmoette en zijn terugkeer plande.

Het jaar daarop zeilden Castro en 81 andere mannen op het jacht “Granma” naar de oostkust van Cuba, waar regeringstroepen hen onmiddellijk in een hinderlaag lokten. De naar schatting 19 overlevenden, waaronder Castro, zijn broer Raúl en Guevara, vluchtten diep in het Sierra Maestra-gebergte in het zuidoosten van Cuba met vrijwel geen wapens of voorraden.

De kleine groep overlevenden herbewapende zichzelf door eerst overvallen op kleine legerposten te lanceren en vervolgens de daar verworven wapens te gebruiken om grotere posten aan te vallen. Begin 1957 trokken ze al rekruten aan en wonnen kleine gevechten tegen patrouilles van de Landwacht.

“We schakelden de mannen vooraan uit, vielen het centrum aan, en vielen dan de achterhoede aan wanneer die zich begon terug te trekken, op het terrein dat we hadden uitgekozen,” zei Castro in zijn gesproken autobiografie. In 1958 probeerde Batista de opstand de kop in te drukken met een grootscheeps offensief, compleet met luchtmachtbommenwerpers en marine-offshore-eenheden. De guerrilla’s hielden stand, lanceerden een tegenaanval en onttrokken Batista de macht op 1 januari 1959. Castro arriveerde een week later in Havana en nam al snel de macht over als premier. Tegelijkertijd begonnen revolutionaire tribunalen met het berechten en executeren van leden van het oude regime voor vermeende oorlogsmisdaden.

Castro’s heerschappij

In 1960 nationaliseerde Castro alle Amerikaanse bedrijven, waaronder olieraffinaderijen, fabrieken en casino’s. Dit was voor de Verenigde Staten aanleiding de diplomatieke betrekkingen te beëindigen en een handelsembargo in te stellen dat nog steeds van kracht is. Ondertussen, in april 1961, landden ongeveer 1400 Cubaanse ballingen, getraind en gefinancierd door de CIA, in de buurt van de Varkensbaai met de bedoeling om Castro omver te werpen. Hun plannen liepen echter uit op een ramp, deels omdat een eerste golf bommenwerpers hun doel misten en een tweede luchtaanval werd afgeblazen. Uiteindelijk werden meer dan 100 ballingen gedood en werden bijna alle anderen gevangen genomen. In december 1962 bevrijdde Castro hen in ruil voor medische benodigdheden en babyvoeding ter waarde van ongeveer 52 miljoen dollar.

Castro verklaarde zichzelf eind 1961 publiekelijk tot marxistisch-leninist. Cuba werd door de Verenigde Staten verbannen en werd voor economische en militaire steun steeds afhankelijker van de Sovjet-Unie. In oktober 1962 ontdekten de Verenigde Staten dat er kernraketten waren gestationeerd, op slechts 90 mijl van Florida, wat de vrees voor een Derde Wereldoorlog deed ontbranden. Na een impasse van 13 dagen stemde Sovjetleider Nikita Chroesjtsjov in met het verwijderen van de kernraketten tegen de wil van Castro, die buiten de onderhandelingen werd gehouden. In ruil stemde de Amerikaanse president John F. Kennedy er in het openbaar mee in Cuba niet opnieuw binnen te vallen en stemde hij er privé mee in de Amerikaanse kernwapens uit Turkije te verwijderen.

Cubaans leven onder Castro

Nadat hij aan de macht kwam, schafte Castro wettelijke discriminatie af, bracht elektriciteit naar het platteland, zorgde voor volledige werkgelegenheid en bevorderde de doelen van onderwijs en gezondheidszorg, gedeeltelijk door nieuwe scholen en medische faciliteiten te bouwen. Maar hij sloot ook oppositiekranten, zette duizenden politieke tegenstanders gevangen en zette geen stap in de richting van verkiezingen. Bovendien beperkte hij de hoeveelheid grond die iemand mocht bezitten, schafte hij particuliere ondernemingen af en leidde hij een tekort aan woningen en consumptiegoederen. Omdat de politieke en economische mogelijkheden zo beperkt waren, verlieten honderdduizenden Cubanen, waaronder grote aantallen vakmensen en technici, Cuba, vaak naar de Verenigde Staten.

Van de jaren zestig tot de jaren tachtig verleende Castro militaire en financiële steun aan diverse linkse guerrillabewegingen in Latijns-Amerika en Afrika. Ondertussen begonnen de betrekkingen met veel landen, met als opmerkelijke uitzondering de Verenigde Staten, te normaliseren. De Cubaanse economie ging ten onder toen de Sovjet-Unie in het begin van de jaren negentig instortte en de Verenigde Staten de sancties nog verder uitbreidden. Toch vond Castro, die tegen die tijd zijn titel van eerste minister in president had veranderd, nieuwe handelspartners en kon hij aan de macht blijven tot 2006, toen hij tijdelijk de controle over de regering aan Raúl overdroeg nadat hij een spoedoperatie aan zijn ingewanden had ondergaan. Twee jaar later, in 2008, trad hij definitief af.

In 2015 kondigden Amerikaanse en Cubaanse functionarissen aan dat ze overeenstemming hadden bereikt over voorwaarden voor de normalisering van de betrekkingen tussen de twee naties, met wederzijdse ambassades en diplomatieke missies die in elk land werden geopend.

Castro overleed op 25 november 2016, op 90-jarige leeftijd. Zijn dood werd aangekondigd op de staatstelevisie en later bevestigd door zijn broer Raúl. Castro’s as werd begraven op de Santa Ifigenia begraafplaats in de Cubaanse stad Santiago.