In 1987, jaren voordat Jurassic Park een nieuw tijdperk van dinomanie zou inluiden, stuitte fossielenjager Stan Sacrison op iets interessants dat uit de South Dakota badlands erodeerde. Botfragmenten verraadden de aanwezigheid van een grote dinosaurus, en na een opgraving door het Black Hills Institute in 1992 bleek het om een prachtige Tyrannosaurus rex te gaan. Het exemplaar kreeg de bijnaam “Stan”, naar de ontdekker, en is over de hele wereld in afgietsels nagemaakt. Maar nu krijgt Stan bekendheid om een andere reden. De T. rex is zojuist verkocht voor een recordbedrag, waarmee een nieuw hoofdstuk is geopend in een voortdurende strijd tussen academici, commerciële handelaren, en landeigenaren, allemaal gebaseerd op de fundamentele vraag aan wie fossielen toebehoren.

Niemand had verwacht dat Stan voor zoveel geld zou worden verkocht. Het beroemde Tyrannosaurus Rex specimen ging op 6 oktober op de veiling voor 31,8 miljoen dollar. Dat is meer dan twee keer de gecorrigeerde waarde van Sue, de meest complete T. rex tot nu toe gevonden, die in 1997 voor meer dan $8,3 miljoen verkocht werd.

Maar voor onderzoekers zijn fossielen letterlijk onbetaalbaar. Een dinosaurusbot of skelet is niet zoals een schilderij of een stripboek. Er is geen metriek om de waarde ervan te bepalen, omdat de werkelijke waarde ervan een tijdscapsule uit een ver verleden is, en wat men van dat fossiel kan leren verandert naarmate de wetenschap voortschrijdt. Een bot dat er aan de buitenkant eenvoudig uitziet, kan belangrijke informatie bevatten over groei, lichaamschemie of andere aspecten van het leven van dinosauriërs. Maar als een fossiel op de markt komt, hangt de prijs van een dinosaurus volledig af van wat bieders bereid zijn te betalen, en T. rex is de meest gewilde dinosaurus van allemaal.

Tot op heden is de koper van Stan nog niet bekendgemaakt. Evenmin is duidelijk gemaakt of het skelet in een museum zal belanden, zoals Sue deed. Het idee dat Stan als curiosum bij iemand thuis terecht zou kunnen komen, is een voortdurende zorg van paleontologen, omdat elk jaar een ander belangrijk skelet op een veiling lijkt te worden geveild.

Een fossiel dat in particuliere handen blijft, is in feite verloren voor de wetenschap, en studies over dergelijke fossielen worden vaak van publicatie uitgesloten. Dat komt omdat particuliere eigenaars onderzoekers vaak de toegang kunnen ontzeggen of specimens aan andere partijen kunnen verkopen, waardoor het voor meerdere onderzoeksteams onmogelijk wordt om eerdere studies te verifiëren. Gezien het enorme aantal artikelen over de lichaamsmassa, snelheid en bijtkracht van T. rex alleen al, is het voor de paleontologie van het grootste belang dat fossielen onder het publieke beheer blijven.

Waarom Stan voor zoveel geld is verkocht is onduidelijk. “Er zit een heel psychologisch aspect aan het biedproces,” zegt Thomas Holtz Jr., paleontoloog aan de Universiteit van Maryland. “Als de uniciteit was wat de bieder wilde, dan hebben ze dat niet gekregen.” Meerdere musea hebben afgietsels van Stan tentoongesteld, dus het is niet hetzelfde als het verwerven van een nieuw exemplaar of zelfs een fossiel dat nog steeds in steen is ingekapseld.

Natuurlijk zijn er andere T. rex-specimens in omloop. Er zijn ongeveer 50 gedeeltelijke skeletten blootgelegd, dus het onderzoek naar de dinosaurus zal nog wel doorgaan. Maar wat paleontologen de meeste zorgen baart, is hoe deze verkoop ertoe kan leiden dat particuliere landeigenaren dollartekens gaan zien wanneer ze fossielen op hun land vinden.

Hoewel regeringen van Alberta, Canada, tot Mongolië natuurhistorische erfgoedwetten hebben die belangrijke fossielen beschermen waar ze ook worden gevonden, is dat in de Verenigde Staten anders. Dinosaurussen en andere gewervelde fossielen zijn beschermd en vereisen een vergunning als ze zich op federaal land bevinden, maar het lot van fossielen die op particulier land worden gevonden, is aan de landeigenaar. Een veeboer die op een Triceratops stuit die uit een heuvel op zijn eigendom erodeert, kan deze opgraven, een museum bellen, afzonderlijke stukken verkopen, of zelfs de botten vernietigen, afhankelijk van zijn wensen. Dinosaurussen raken zo verwikkeld in eigendomsgeschillen – een particulier exemplaar dat bekend staat als de “Dueling Dinosaurs” was onlangs het onderwerp van een juridische strijd waarin werd vastgesteld dat dinosaurussen het eigendom zijn van landeigenaren en niet van de houders van mineraalrechten.

Hoewel commerciële verzamelaars al sinds het midden van de 19e eeuw deel uitmaken van de paleontologie, heeft het Sue debacle alles overhoop gehaald. “Sue is het specimen dat fossielen op een grote manier te gelde heeft gemaakt,” zegt Holtz.

Initieel gevonden in 1990, werd Sue verwikkeld in controverse bijna zodra de dinosaurus uit de grond was. Het Black Hills Instituut beweerde dat ze landeigenaar Maurice Williams hadden betaald voor de dinosaurus. Williams betwistte dat de betaling was voor toestemming tot opgraving en niet voor eigendom, en andere partijen, van de Sioux tot het Ministerie van Binnenlandse Zaken van de Verenigde Staten, eisten het eigendom van de dinosaurus op. In 1992 deed de FBI een inval bij het Black Hills Instituut om de botten in beslag te nemen, en de fossielen werden onderdeel van een slepende rechtszaak die nog meer aanklachten opleverde van misdragingen bij het verzamelen van fossielen. Uiteindelijk werd Williams eigenaar van het fossiel en werd Sue voor het Field Museum gekocht op een veiling voor meer dan $8 miljoen met financiële hulp van organisaties als Disney en McDonald’s. Hoewel musea van oudsher belangrijke fossielen kochten, en sommige doen dat nog steeds, gaf de miljoenenverkoop van Sue aan dat sommige fossielen meer konden opbrengen dan een museum zich kon veroorloven. Sue zou niet in het Field Museum terecht zijn gekomen zonder de hulp van het bedrijfsleven.

“Zowel de wetenschappelijke als de commerciële gemeenschap, alsmede het publiek, namen hier in de jaren negentig nota van en de verkoop van nog een specimen voor zo’n buitengewone prijs en aan een onbekende bieder was precies de zorg van de Society of Vertebrate Paleontologists,” zegt historicus Elizabeth Jones van de North Carolina State University. Plotseling was T. rex een hot commodity, met onderzoekers en fossielenhandelaren die wedijverden over het lot van verschillende specimens met hun eigen ingewikkelde achtergrondverhalen.

Na de verkoop van Sue, zegt Jessica Theodor, voorzitter van de Society of Vertebrate Paleontology, “waren er zeker toenames in meldingen van onderzoekers die werden buitengesloten van vindplaatsen op privéterreinen waartoe ze eerder toegang hadden gehad.” Samenwerkingsverbanden die al jaren bestonden, werden gespannen omdat paleontologen op dezelfde ontsluitingen wilden werken, terwijl landeigenaren vergoedingen vroegen of afspraken maakten met fossielenhandelaars, of besloten zelf opgravingen te doen. Gezien “de duizelingwekkende prijs op Stan,” zegt Theodor, kunnen deze spanningen opnieuw oplaaien.

De wereldwijde Covid-19 crisis heeft musea ook in een bijzonder stressvolle positie gebracht. “Wanneer de pandemie de budgetten van de meeste musea drastisch heeft aangetast, en er op grote schaal in personeel wordt gesneden, is de vrees dat er geen manier is voor musea om te concurreren, behalve via het hof maken van donoren, waarvan de prioriteiten vaak zullen verschillen van wat het museum zou kiezen,” zegt Theodor. En dan hebben we het nog niet eens over het feit dat onderzoekers voor hetzelfde geld vaak heel veel onderzoek zouden kunnen doen. Sommige deskundigen schatten op Twitter dat ze hun afdelingen jarenlang, zo niet eeuwenlang, zouden kunnen runnen voor dezelfde prijs waar Stan voor is verkocht.

Tot ontsteltenis van paleontologen vestigen de verkoop van Stan en de recente Discovery Channel-show “Dino Hunters” opnieuw de aandacht op het prijskaartje van fossielen. Voor commerciële handelaren gaat de jacht op dinosaurussen niet over wetenschap, maar over “schatzoeken” naar significante specimens die geschikt zijn voor de huizen van de rijken. Dit heeft zijn weerslag op de zwarte markt. Acteur Nicolas Cage kocht een Tarbosaurus-fossiel – een nauwe verwant van de T. rex – dat moest worden teruggestuurd naar Mongolië toen de autoriteiten zich realiseerden dat de dinosaurus illegaal het land uit was gesmokkeld. Evenzo weten paleontologen alleen hoe de vreemde dinosaurus Deinocheirus eruitzag omdat fossielen van dit zeldzame en bizarre dier van de zwarte markt werden gered. Publieke verkopen zoals die van Stan zijn slechts het topje van de ijsberg.

Het feit dat dinosaurussen meer zijn dan alleen objecten van wetenschappelijke nieuwsgierigheid helpt bij deze high-profile verkopen. Voor sommigen is een dinosaurus een teken van rijkdom, macht en invloed. Historisch gezien, zegt Jones, “werd het financieren van wetenschap vaak gedaan in ruil voor sociale invloed en publieke goedkeuring terwijl men probeerde een reputatie van wetenschappelijke geloofwaardigheid hoog te houden.” De magnaat Andrew Carnegie, bijvoorbeeld, wilde dat het natuurhistorisch museum dat zijn naam draagt een grote, indrukwekkende dinosaurus als middelpunt zou hebben, die nog steeds de naam Diplodocus carnegii draagt. “De verkoop van Stan en het debat dat ermee gepaard gaat, is een uitwas van deze geschiedenis die deze spanningen in de toekomst zal versterken,” zegt Jones.

Dat ranchers of particuliere landeigenaren willen cashen, is begrijpelijk, zegt Holtz. “We kunnen altijd hopen dat de meerderheid van de landeigenaren meer geïnteresseerd zal zijn in het wetenschappelijke belang van fossiele gegevens dan in hun financiële voordeel,” zegt Holtz, “maar het is onredelijk om te denken dat iedereen altruïstisch afstand zal doen van iets dat hun levensonderhoud en zekerheid zou kunnen veranderen.”

De decennialange ruzie over Amerika’s fossielen bevindt zich in een patstelling. “Het is niet waarschijnlijk dat de VS een fossiel dat op privéterrein is gevonden, snel tot het natuurlijk erfgoed zal verklaren, en wie dat verwacht, heeft niet veel ervaring met de manier waarop mensen in de VS omgaan met eigendomsrechten, waterrechten, enzovoort,” zegt Holtz.

“Ik denk dat Stan niet de laatste mega-fossielenverkoop zal zijn,” voegt Jones eraan toe.