De Spaanse Armada

De Spaanse Armada vertrok in juli 1588 uit Spanje met als missie de protestantse koningin Elizabeth I ten val te brengen en het katholieke bewind over Engeland te herstellen.

Vele jaren eerder, in het begin van de jaren 1530, had de protestantse Kerk van Engeland zich op instructie van Elizabeths vader koning Hendrik VIII losgemaakt van de paus en de rooms-katholieke kerk. Na de dood van Henry volgde zijn oudste dochter Mary hem echter op en in een poging het katholicisme in het land te herstellen trouwde zij met koning Filips II van Spanje.

Philips huwelijk met Mary, dochter van Hendriks eerste vrouw Catharine van Aragon, werd wat hem betrof aangewakkerd door een religieuze ijver om een erfgenaam te verwekken die Engeland uiteindelijk weer katholiek zou maken. Het Engelse Parlement had hun huwelijk slechts toegestaan op voorwaarde dat Filips de gemalin van Mary zou zijn en het hem uitdrukkelijk verboden was het land te regeren en koning te worden.

Toen Mary in 1558 kinderloos stierf, kwam haar zeer protestantse halfzuster Elizabeth, dochter van Hendriks tweede vrouw Anne Boleyn, op de troon. Philips precaire greep op Engeland lijkt te zijn verslapt, totdat hij op het lumineuze idee kwam Elizabeth ook een huwelijksaanzoek te doen.

Elizabeth lijkt vervolgens een aantal zeer slimme vertragingstactieken te hebben toegepast… “Zal ik, of zal ik niet?” En terwijl al dit uitstel zich afspeelde aan de ene kant van de Atlantische Oceaan, plunderden Engelse schepen onder leiding van ‘piraten’ als Drake, Frobisher en Hawkins genadeloos Spaanse schepen en gebieden in de Amerika’s. Voor de Engelsen waren Drake en zijn mede-zeeduivels helden, maar voor de Spanjaarden waren zij niet meer dan kapers die met medeweten en goedkeuring van hun koningin plunderden en roofden.

Evenwicht tussen Elizabeth en Filips kwam uiteindelijk tot een hoogtepunt in de jaren 1560 toen Elizabeth openlijk de protestanten in de Nederlanden steunde die in opstand kwamen tegen de Spaanse bezetting. Holland wilde onafhankelijk worden van de Spaanse bezettingsmacht, die haar religieuze geheime politie, de Inquisitie, inzette om op protestanten te jagen.

Moedelijk nam Filips zijn besluit om Engeland binnen te vallen al in 1584 en begon vrijwel onmiddellijk met de bouw van een enorme armada van schepen die een leger konden vervoeren dat in staat was zijn protestantse vijand te veroveren. Hij kreeg pauselijke steun voor zijn onderneming en wees zelfs zijn dochter Isabella aan als de volgende koningin van Engeland.

De voorbereiding die voor zo’n onderneming nodig was, was enorm. Kanonnen, kanonnen, kruit, zwaarden en een hele reeks andere essentiële benodigdheden waren nodig en de Spanjaarden kochten deze oorlogswapens op de open markt van iedereen die ze maar wilde verkopen. Met al deze activiteiten was het erg moeilijk voor de Spanjaarden om de Armada geheim te houden, en het kan zelfs hun bedoeling zijn geweest om enkele vroege ‘shock and awe’ tactieken te gebruiken om hun vijand ongerust te maken.

Drake’s aanval op de Spaanse vloot bij Cadiz

Hun tactiek lijkt te hebben gewerkt, want in een gewaagde preventieve aanval, naar verluidt tegen de wens van Elizabeth, besloot Sir Francis Drake het heft in eigen handen te nemen en voer met een kleine Engelse vloot de haven van Cadiz binnen, waarbij hij verschillende Spaanse schepen die daar in aanbouw waren, vernietigde en beschadigde. Bovendien, maar net zo belangrijk, werd een enorme voorraad vaten in brand gestoken. Deze waren bedoeld om voorraden voor de invasiemacht te vervoeren en het verlies ervan zou van invloed zijn op essentiële voedsel- en watervoorraden.

Engeland werd ook voorbereid op de komst van de invasiemacht met een systeem van signaalbakens die langs de Engelse en Welshe kusten waren geplaatst om Londen te waarschuwen dat de Armada in aantocht was.

Elizabeth had ook Lord Howard van Effingham aangesteld als bevelhebber van de Engelse vloot, een leider die sterk genoeg werd geacht om Drake, Hawkins en Frobisher onder controle te houden.

Na een valse start in april, toen de Armada moest terugkeren naar de haven na door stormen te zijn beschadigd nog voordat zij hun eigen wateren hadden verlaten, zette de Spaanse vloot eindelijk in juli 1588 koers. Bijna 130 schepen hadden zich verzameld met ongeveer 30.000 man aan boord. Voor morele en uiteraard geestelijke steun bevatte hun kostbare lading ook 180 priesters en zo’n 14.000 vaten wijn.

Zeilend in hun klassieke halvemaanvormige formatie, met de grotere en langzamer vechtende galjoenen in het midden, beschermd door de kleinere meer wendbare schepen eromheen, trok de Armada door de Golf van Biskaje.

Hoewel de Armada inderdaad was vertrokken, was zij aanvankelijk niet op weg naar Engeland. Het plan van koning Philips was dat de vloot extra Spaanse soldaten uit de Nederlanden zou oppikken, alvorens de zuidkust van Engeland binnen te vallen. Na de recente dood van Spanje’s beroemde admiraal Santa Cruz had Filips echter de vreemde beslissing genomen om de hertog van Medina Sidonia aan te stellen als bevelhebber van de Armada. Een vreemde beslissing, want hoewel hij als een goed en zeer bekwaam generaal werd beschouwd, had Medina Sidonia geen ervaring op zee en werd hij na vertrek uit de haven al snel zeeziek.

Sir Francis Drake in Plymouth

Op 19 juli kwam het bericht dat de Armada was gesignaleerd en dus vertrok een Engelse troepenmacht onder leiding van Sir Francis Drake uit Plymouth om de Armada tegemoet te varen. Er wordt gezegd dat Drake, toen hem werd verteld dat de Armada naderde, eenvoudig antwoordde dat hij genoeg tijd had om zijn partijtje petanque af te maken voordat hij de Spanjaarden zou verslaan. Een beetje bravoure misschien, of het is gewoon mogelijk dat hij inzag dat het tij tegen hem was om zijn schepen een uur of twee uit de haven van Devonport te krijgen!

Toen Drake zijn schepen uiteindelijk toch in het Kanaal kreeg, was er weinig wat hij kon doen om veel schade toe te brengen aan de solide, goed gebouwde rompen van de Spaanse schepen. De halvemaanvormige zeilformatie die zij aannamen bleek ook zeer effectief om ervoor te zorgen dat het enige wat Drake kon bereiken was veel munitie verspillen door op de Armada te vuren.

Na vijf dagen van constante kanonuitwisselingen met Drakes schepen hadden de Spanjaarden nu een wanhopig tekort aan munitie. Bovendien had Medina Sidonia de extra complicatie dat hij ook de extra troepen die hij nodig had voor de invasie ergens van het vasteland moest oppikken. Op 27 juli besloten de Spanjaarden voor anker te gaan bij Gravelines, nabij het huidige Calais, om te wachten op de komst van hun troepen.

De Engelsen maakten snel gebruik van deze kwetsbare situatie. Net na middernacht werden acht “Hell Burners”, oude schepen geladen met alles wat maar brandde, op drift gestuurd naar de rustende en dicht opeengepakte Armada. Met houten schepen, canvas zeilen en geladen met buskruit, konden de Spanjaarden niet anders dan de verwoesting erkennen die deze vuurschepen konden aanrichten. Te midden van veel verwarring sneden velen hun ankerkabels door en zeilden de zee op.

Maar toen ze in het donker van het Kanaal doorbraken, was hun halvemaanvormige verdedigingsformatie verdwenen en de Armada was nu kwetsbaar voor een aanval. De Engelsen vielen wel aan, maar werden dapper afgeslagen door vier Spaanse galjoenen die de rest van de vluchtende Armada probeerden te beschermen. De Engelse vloot had echter een positie ingenomen die elke kans van de Armada om terug te trekken via het Engelse Kanaal blokkeerde. En dus, nadat de Spaanse vloot zich weer had verzameld, kon het maar in één richting gaan, noordwaarts naar Schotland. Van hieruit, langs de westkust van Ierland zeilend, konden ze misschien terug naar Spanje.

Proberend noordwaarts te varen en weg van de problemen, brachten de meer behendige Engelse schepen aanzienlijke schade toe aan de terugtrekkende Armada.

Met onvoldoende voorraden, samen met het begin van het gure Britse herfstweer, waren de voortekenen niet goed voor de Spanjaarden. Vers water en voedsel waren snel verdwenen en toen de Armada half september het noorden van Schotland omzeilde, kwam zij terecht in een van de zwaarste stormen die die kust in jaren hadden geteisterd. Zonder ankerkabels konden de Spaanse schepen niet schuilen voor de storm, met als gevolg dat veel schepen op de rotsen strandden en veel mensen het leven verloren.

De schepen die de storm overleefden, voeren naar wat een vriendelijk katholiek Ierland had moeten zijn, om zich te bevoorraden voor hun terugreis naar Spanje. Ze gingen schuilen in wat nu Armada Bay heet, net ten zuiden van Galway, en de uitgehongerde Spaanse zeelieden gingen aan land om de beroemde Ierse gastvrijheid te ervaren. De controle op de immigratie was blijkbaar kort en snel, waarbij iedereen die aan land ging werd aangevallen en gedood.

Toen de verbrijzelde Armada uiteindelijk terugkeerde naar Spanje, had zij de helft van haar schepen en driekwart van haar manschappen verloren; meer dan 20.000 Spaanse zeelieden en soldaten waren omgekomen. Aan de andere kant verloren de Engelsen geen schepen en slechts 100 man in de strijd. Een grimmige statistiek uit die tijd vermeldt echter dat meer dan 7.000 Engelse zeelieden stierven aan ziekten als dysenterie en tyfus. Zij hadden het comfort van de Engelse wateren nauwelijks verlaten.

En de Engelse zeelieden die het wel overleefden, werden slecht behandeld door de toenmalige regering. Velen kregen slechts genoeg geld voor hun reis naar huis, en sommigen kregen slechts een deel van het hun verschuldigde loon. De bevelhebber van de Engelse vloot, Lord Howard van Effingham, was geschokt door hun behandeling en zei: “Ik zou liever geen cent ter wereld hebben, dan dat zij (zijn matrozen) gebrek zouden hebben…” Hij gebruikte blijkbaar zijn eigen geld om zijn mannen te betalen.

De overwinning op de Armada werd in heel Engeland begroet als goddelijke goedkeuring voor de protestantse zaak en de stormen die de Armada teisterden als goddelijk ingrijpen van God. Overal in het land werden kerkdiensten gehouden om te danken voor deze beroemde overwinning en er werd een herdenkingsmedaille geslagen met de tekst: “God blies en zij werden verstrooid”.