De Maya-beschaving

De Maya’s bouwden in Midden-Amerika een oude beschaving op met geavanceerde schrijf-, wiskunde- en astronomische systemen. Zij brachten de precolumbiaanse Meso-Amerikaanse beschaving tot haar hoogtepunt en spelen daarom een iconische rol in de wereldgeschiedenis.

Het hoogtepunt van de Maya-beschaving wordt gewoonlijk beschouwd als tussen ongeveer 250 n.Chr. en 750 n.Chr.; de wortels gaan echter minstens terug tot 200 v.Chr.

Overzicht

De Maya’s zijn een Meso-Amerikaanse beschaving, bekend om de enige bekende volledig ontwikkelde geschreven taal van de pre-Columbiaanse Amerika’s, alsmede om haar kunst, architectuur, en wiskundige en astronomische systemen. De Maya-beschaving deelt veel kenmerken met andere Meso-Amerikaanse beschavingen als gevolg van de hoge mate van interactie die de regio kenmerkte. Vooruitgang zoals het schrift en de kalender stammen niet van de Maya’s; zij brachten deze technologieën echter tot volle ontwikkeling. Invloeden van de Maya’s kunnen worden waargenomen vanuit Honduras, Guatemala, El Salvador en zelfs tot in Centraal-Mexico, op meer dan 1000 km van het kerngebied van de Maya’s. Veel invloeden van buitenaf zijn terug te vinden in de Maya-kunst en -architectuur, waarvan wordt aangenomen dat ze eerder het resultaat zijn van handel en culturele uitwisseling dan van directe verovering van buitenaf.

Geografie

De Maya-beschaving strekte zich uit over de huidige Zuid-Mexicaanse staten, Guatemala, Belize, Noord-El Salvador en West-Hondura.

Het Mayagebied wordt over het algemeen verdeeld in drie losjes gedefinieerde zones: de zuidelijke Mayahooglanden, de centrale laaglanden, en de noordelijke laaglanden. De zuidelijke Maya-hooglanden omvatten alle hooggelegen gebieden in Guatemala. De zuidelijke laagvlakte ligt juist ten noorden van de hoogvlakte en omvat de Mexicaanse staten Campeche en Quintana Roo en het noorden van Guatemala, Belize en El Salvador. De noordelijke laagvlakte omvat de rest van het schiereiland Yucatán.

Cultuur

Religie

Net als de Azteken en Inca’s die later aan de macht kwamen, geloofden de Maya’s in een cyclische aard van de tijd. De rituelen en ceremonies waren nauw verbonden met hemelse en aardse cycli die zij als afzonderlijke kalenders waarnamen en vastlegden. De Maya priester had de taak deze cycli te interpreteren en een profetische kijk op de toekomst of het verleden te geven op basis van de getalsrelaties van al hun kalenders. Ook moesten zij bepalen of de hemel gunstig was voor het verrichten van bepaalde godsdienstige plechtigheden.

De Maya’s beoefenden mensenoffers. In sommige Maya-rituelen werden mensen gedood door hun armen en benen vast te houden terwijl een priester de borstkas van de persoon opensneed en zijn hart eruit scheurde als offer. Dit is afgebeeld op oude voorwerpen zoals beeldteksten. Veel van de religieuze traditie van de Maya’s wordt nog steeds niet begrepen door geleerden, maar het is bekend dat de Maya’s geloofden dat de kosmos drie grote vlakken had, de aarde, de onderwereld daaronder en de hemelen daarboven.

Er is een enorm scala aan bovennatuurlijke karakters in de religieuze traditie van de Maya’s, waarvan slechts enkele met regelmaat terugkeren. Goede en kwade eigenschappen zijn geen permanente kenmerken van Maya-goden, noch is alleen “goed” bewonderenswaardig. De levenscyclus van maïs vormt de kern van het Maya-geloof. Deze filosofie wordt gedemonstreerd door het geloof in de Maya maïsgod als centrale religieuze figuur. Het lichamelijk ideaal van de Maya’s is ook gebaseerd op de vorm van deze jonge godheid, die in hun kunstwerken wordt gedemonstreerd.

Architectuur

De architectuur van de Maya’s omspant vele duizenden jaren, maar het meest dramatisch en gemakkelijk als Maya te herkennen zijn vaak de getrapte piramiden. Er zijn ook grotten die belangrijk zijn voor de Maya’s. Ook bestaan er bij de Maya’s mythen over de oorsprong van grotten. Sommige grotten worden nog steeds gebruikt door de moderne Maya’s in de hooglanden van Chiapas.

Toen de Mayasteden zich over de gevarieerde geografie van Meso-Amerika verspreidden, lijkt de ruimtelijke ordening minimaal te zijn geweest. In de architectuur van de Maya’s werd een grote mate van natuurlijke kenmerken geïntegreerd, en hun steden werden enigszins lukraak gebouwd, zoals gedicteerd door de topografie van elke onafhankelijke locatie. Zo groeiden sommige steden op de vlakke kalksteenvlakten van Mexico uit tot grote uitgestrekte gemeenten, terwijl andere steden, gebouwd in de heuvels, de natuurlijke loft van de omgeving gebruikten om hun torens en tempels tot indrukwekkende hoogten op te trekken.

Kunst

De kunst van de Maya’s wordt beschouwd als de meest verfijnde en mooiste van de oude Nieuwe Wereld. Wij hebben slechts aanwijzingen van de geavanceerde schilderkunst van de klassieke Maya’s; het meeste wat is overgebleven is grafaardewerk en ander Maya-keramiek, en een gebouw in Bonampak bevat oude muurschilderingen die bij toeval zijn overgebleven. Een prachtige turkooisblauwe kleur die door de eeuwen heen bewaard is gebleven dankzij zijn unieke chemische kenmerken staat bekend als Maya-blauw. Het gebruik van Maya-blauw overleefde tot de 16e eeuw, toen de techniek verloren ging. Onlangs zijn laat-klassieke muurschilderingen van grote artistieke en iconografische perfectie ontdekt. Met de vertaling van het Maya-schrift werd ontdekt dat de Maya’s een van de weinige beschavingen waren waar kunstenaars hun naam aan hun werk verbonden.

Schrijven en Geletterdheid

Het Maya-schrijfsysteem, vaak hiërogliefen genoemd vanwege een oppervlakkige gelijkenis met het schrijfsysteem van het Oude Egypte. Het is het enige schrijfsysteem van de precolumbiaanse Nieuwe Wereld waarvan bekend is dat het de gesproken taal van zijn gemeenschap weergeeft. In totaal telt het schrift meer dan duizend verschillende glyphs, en vele daarvan komen slechts zelden voor of zijn beperkt tot bepaalde plaatsen. Op elk willekeurig moment waren niet meer dan ongeveer 500 glyphs in gebruik.

Sinds zijn ontstaan was het Maya schrift in gebruik tot aan de komst van de Europeanen, met een hoogtepunt tijdens de Klassieke Periode van de Maya’s. Hoewel veel Maya-centra tijdens of na deze periode in verval raakten, bleven de vaardigheid en de kennis van het Maya-schrift bestaan onder delen van de bevolking, en de vroege Spaanse conquistadores waren op de hoogte van personen die het schrift nog konden lezen en schrijven. Helaas toonden de Spanjaarden er weinig belangstelling voor, en als gevolg van de nefaste invloed die de verovering op de Maya-samenlevingen had, ging de kennis vervolgens verloren.

Wiskunde

Net als de andere Meso-Amerikaanse beschavingen gebruikten de Maya’s een getallenstelsel van basis 20 en basis 5. De Maya’s en hun buren ontwikkelden onafhankelijk van elkaar het begrip nul rond 36 v. Chr. Uit inscripties blijkt dat zij soms met sommen tot in de honderden miljoenen werkten en met data die zo groot waren dat er meerdere regels nodig waren om ze weer te geven. Zij deden uiterst nauwkeurige astronomische waarnemingen; hun kaarten van de bewegingen van de maan en de planeten zijn gelijk aan of beter dan die van enige andere beschaving die met het blote oog observeerde. Evenals de andere Meso-Amerikaanse beschavingen hadden de Maya’s ook de lengte van het zonnejaar met grote nauwkeurigheid gemeten, veel nauwkeuriger dan die welke in Europa werd gebruikt als basis voor de Gregoriaanse kalender.

Politiek

Een typische klassieke Mayapolitiek was een kleine hiërarchische staat met aan het hoofd een erfelijke heerser. Dergelijke koninkrijken bestonden gewoonlijk uit niet meer dan een hoofdstad met zijn omgeving en een aantal kleinere steden, hoewel er ook grotere koninkrijken bestonden, die grotere gebieden beheersten en een beschermheerschap uitoefenden over kleinere volken. Elk koninkrijk had een naam die niet noodzakelijk overeenkwam met een plaats op zijn grondgebied. De identiteit was die van een politieke eenheid die verbonden was met een bepaalde heersende dynastie. Interessant is dat de meeste koninkrijken, ondanks voortdurende oorlogen en eventuele verschuivingen in de regionale macht, nooit uit het politieke landschap zijn verdwenen, tot de ineenstorting van het gehele systeem in de 9e eeuw n.C.

Mayanisten zijn steeds meer akkoord gegaan met een op het hof gebaseerd systeem van de klassieke Maya-samenlevingen, waarin de nadruk wordt gelegd op het centrale belang van het koninklijk huis en vooral van de koning. Deze benadering richt zich op de monumentale ruimten van de Maya’s als de belichaming van de diverse activiteiten van het koninklijk huis. Zij beschouwt de rol van plaatsen en ruimten bij het vestigen van macht en sociale hiërarchie, en bovendien bij het projecteren van esthetische en morele waarden om de manieren te bepalen waarop de samenleving zich dient te gedragen.

Landbouw

De oude Maya’s hadden diverse en verfijnde methoden van voedselproduktie. Vroeger dacht men dat een tijdelijk systeem van landbouw voor het grootste deel van hun voedsel zorgde, maar men denkt nu dat permanente akkers, terrassen, bostuinen, beheerde braakland en wildoogst ook van cruciaal belang waren om de grote bevolkingen van de Klassieke periode in sommige gebieden te onderhouden. Bewijzen van deze verschillende landbouwsystemen zijn vandaag de dag nog steeds aanwezig: op luchtfoto’s zijn akkers te zien die door kanalen met elkaar zijn verbonden, en pollen in sedimenten van meren suggereren dat maïs, zonnebloempitten, katoen en andere gewassen werden verbouwd in samenhang met de ontbossing in Meso-Amerika.

De hedendaagse Maya’s beoefenen nog steeds veel van deze traditionele vormen van landbouw, hoewel het dynamische systemen zijn die veranderen door de veranderende bevolkingsdruk, culturen, economische systemen, klimaatverandering en de beschikbaarheid van kunstmest en bestrijdingsmiddelen.

De ineenstorting van de Maya’s

De Maya centra van de zuidelijke laaglanden raakten in verval gedurende de 8e en 9e eeuw en werden kort daarna verlaten. Dit verval ging gepaard met het ophouden van monumentale inscripties en grootschalige architectonische bouwwerken. Er is geen algemeen aanvaarde theorie om deze ineenstorting te verklaren.

Niet-ecologische theorieën over het verval van de Maya’s zijn onderverdeeld in verschillende categorieën, zoals overbevolking, buitenlandse invasie, boerenopstand, en de ineenstorting van belangrijke handelsroutes. Ecologische ideeën omvatten milieurampen, epidemische ziekten en klimaatverandering. Er is bewijs dat de Maya-bevolking de capaciteit van het milieu overschreed, waaronder uitputting van het landbouwpotentieel en overbejaging van grote dieren.

Erfenis

De Maya’s zijn nooit verdwenen, noch ten tijde van het verval van de Klassieke periode, noch met de komst van de Spaanse conquistadores en de daaropvolgende Spaanse kolonisatie van de Amerika’s. Vandaag de dag vormen de Maya’s en hun afstammelingen aanzienlijke bevolkingsgroepen in het gehele Mayagebied en handhaven zij een onderscheidende reeks tradities en geloofsovertuigingen die het resultaat zijn van de samensmelting van precolumbiaanse en post-Conquisiete ideeën en culturen. Veel Mayatalen worden vandaag de dag nog steeds gesproken als primaire talen.