De peristylus (binnenplaats) van het paleis van Diocletianus
De hervormingen van Diocletianus en Constantijn “behielden” het keizerrijk, maar veranderden het radicaal.
Door Dr. Lynn Harry Nelson
Emeritus hoogleraar Middeleeuwse Geschiedenis
The University of Kansas
Luikbuste van Diocletianus / Foto door G.dallorto, Museo Archeologico, Wikimedia Commons
Politiek
Diocletianus verdeelde het rijk in twee onafhankelijke delen, waardoor een verarmd en kwetsbaar westelijk rijk overbleef. Merk op dat het westelijke rijk verreweg de langste grens had om te verdedigen, en een veel kleinere belastinggrondslag om voor zijn verdediging te betalen.
Hij stelde de opvolgingspolitiek Augustus-Caesar in. In dit systeem waren er twee keizers (Augusti), die elk een Caesar aanstelden om de grenzen te verdedigen. Wanneer een keizer stierf, werd zijn Caesar verondersteld hem op te volgen, zijn bestuur over te nemen en een Caesar aan te stellen om de grenzen te verdedigen en uiteindelijk het keizerschap op te volgen. Dit was een poging om een stabiele vorm van opvolging te creëren – wat de zwakte van het oorspronkelijke keizerrijk was geweest – maar het mislukte.
Hij maakte de provincies kleiner en benoemde zowel een burgerlijke als een militaire gouverneur over elk. Hierdoor nam de overheidsbemoeienis op plaatselijk niveau toe en werden de zaken uit handen genomen van de middenklasse van de provincies. Toen zij eenmaal geen belangrijke rol meer speelden in het bestuur van het rijk, was het keizerlijk bestuur in staat de stedelijke middenklassen zodanig te belasten dat zij vernietigd werden, althans in het westelijke rijk.
Diokletiaan nam de Perzische hofceremonie over om de keizer onaantastbaar en verwijderd van het volk te maken. Dit veranderde het gevoel van volksmennerij in het keizerrijk sterk. In het eerste keizerrijk was de keizer uiterst machtig geweest en werd hij – na zijn dood – soms als een god vereerd. Tijdens zijn leven echter was zijn status – althans in theorie – die van de belangrijkste van de burgers van Rome. Na de hervormingen van Diocletianus werd de keizer de “heer” van het rijk. De latere keizers regeerden zelden in eigen persoon, maar handelden via aangestelde ambtenaren. Zij waren dus geïsoleerd van de feitelijke gang van zaken in hun rijk en werden vaak gecontroleerd of althans sterk beïnvloed door paleisambtenaren.
Economisch
Diocletianus maakte een einde aan de ontwaarding en voerde opnieuw een goudstandaard in. Helaas was er niet genoeg goud in omloop om genoeg munten te produceren om de economie van het rijk te ondersteunen, en de monetaire hervorming veroorzaakte een economische depressie.
Bedenk deze economische basisformule: prijzen=/aanbod. Dit betekent dat, als alle andere dingen gelijk zijn, als je de hoeveelheid geld in omloop vermindert, de prijs van goederen daalt. Op een andere manier bekeken, stijgt de waarde van het geld in omloop. Hij hervormde de belastingen
Hij bracht de belastingen terug tot twee: een eigendomsbelasting en een belasting op het hoofd (poll). Dit vereenvoudigde de zaken, en was een combinatie van een progressieve belasting op de rijken (de onroerendgoedbelasting) en een vlakke belasting op allen (de hoofdbelasting). Helaas moesten beide belastingen vrij zwaar zijn.
Diocletianus maakte een einde aan de praktijk van tax farming. Tax farming is een praktijk waarbij een regering het recht om de belastingen van een bepaald district te innen, veilt aan een incassobedrijf dat contant betaalt voor de concessie. De incassobedrijven betalen natuurlijk minder dan zij verwachten te kunnen innen, en zij proberen zo veel mogelijk te innen. Dit leidt tot misbruik. De belastingontvangers zijn geen verantwoording schuldig aan het volk, maar proberen zo veel mogelijk winst te maken, en de overheid negeert hun misbruiken meestal. Hoe meer winst de belastinginners maken, hoe hoger de prijs die zij bereid zijn te betalen voor het recht om belasting te innen.
Hij stelde de senatoriale klasse vrij van belasting. De afstammelingen van iedereen die in de Romeinse Senaat had gediend (een orgaan dat voorbehouden was aan de adel en de rijken), bleven de erfelijke senatoriale status houden. De senatoriale klasse, die vrijgesteld was van belastingen en vele andere uitgaven, bezat enorme landgoederen en was de rijkste klasse in de Romeinse samenleving. Dit betekende dat het volle gewicht van de onroerendgoedbelasting op de kleine boeren en middenklasse zakenlieden en ambachtslieden kwam te liggen. De boeren die hun belastingen niet konden betalen, konden tot slaaf worden gemaakt (samen met hun vrouwen en kinderen) en stonden zo hun land en hun personen af aan plaatselijke leden van de senatoriale klasse. Zo ontdeden zij zich van belastingen, maar verloren hun vrijheid en werden pachtboeren (coloni).
Aangezien historici de verschillen tussen de slavernij die kenmerkend was voor de Oude Wereld en de lijfeigenschap die in het Middeleeuwse Europa heerste van groot belang achten, zou je eens kunnen kijken naar A Brief Essay on Serfdom and Slavery
Diocletianus maakte de stedelijke middenklasse (curiales) verantwoordelijk voor het innen van belastingen. Als hun inning achterbleef bij de aanslag van de regering, moesten zij het verschil uit eigen zak betalen, of hun eigendom verkopen en eventueel tot slaaf maken. Vele curiales probeerden naar het platteland te vluchten en coloni te worden, maar dit was bij wet verboden. De provinciale middenklasse, vooral in het westelijke rijk, werd financieel geruïneerd, en het centrum van het economische en administratieve leven verschoof van de steden naar de villa’s op het platteland.
Militair
Diocletianus liet de grensverdediging varen ten gunste van een verdediging in de diepte, waarbij de langs de grens gelegerde troepen slechts geacht werden de opmars van een indringer te vertragen totdat het veldleger op de been gebracht kon worden om hem te weerstaan. Dit betekende natuurlijk dat de veiligheid van het land bij de Romeinse grenzen werd opgegeven in naam van de economie.
Hij degradeerde de grenslegioenen, eens de eerstelijnstroepen van het Romeinse leger, tot militie- en garnizoensoldaten. Hun bewapening en opleiding werden verwaarloosd, en hun discipline en geestkracht verminderden.
Hij huurde “barbaarse” huurlingen in om een mobiel veldleger te bemannen en stationeerde hen in het binnenland. Dit was een korte-afstands economie. De rol van het leger in het opbouwen en onderhouden van het transportsysteem en in het verspreiden van het romeinse ideaal onder zowel provincialen als “barbaren” werd beëindigd, en de transport- en communicatiesystemen van het rijk begonnen in verval te raken.
Sociaal
Diocletianus bestreed de vlucht van curiales door hun status erfelijk te maken. Iedereen was verplicht in zijn vak te blijven en zich te verzekeren van iemand om hem in dat vak te vervangen wanneer hij stierf. Dit maakte een einde aan sociale mobiliteit en kansen binnen het rijk, en een groot deel van het initiatief van het volk verdween.
Deze hervormingen veroorzaakten een verlies van moreel en publieke geest. Diocletianus viel dat probleem aan door de christenen de schuld te geven van de problemen in het rijk en lanceerde een gewelddadig programma van vervolging tegen hen.
De hervormingen van Constantijn, 307-337 CE
Kolossaal hoofd van Constantijn (4e eeuw) / Metropolitan Museum of Art, Wikimedia Commons
Constantijn zette over het algemeen het beleid van Diocletianus voort, maar voegde er een paar van zijn eigen beleid aan toe.
In de periode 313-330 maakte hij van het christendom een geaccepteerde en zelfs bevoorrechte godsdienst. In 396 was het de staatsgodsdienst van het Romeinse rijk geworden, zowel in het oosten als in het westen.
Hij herstelde de welvaart in het oosten.
Constantianus vergrootte de goudmunt door beslag te leggen op de schenkingen van heidense tempels en deze in munten om te zetten.
Hij maakte een einde aan het beleid om de oostelijke en westelijke economie door ongelijke belastingheffing in evenwicht te houden. Dit zorgde voor het herstel en het voortbestaan van het oostelijke rijk, dat standhield tot de val van Constantinopel door de Ottomaanse Turken in 1453.
Het gevolg hiervan is dat het Westen aan zijn eigen ontoereikende middelen werd overgelaten en in macht begon af te nemen.
Hij verplaatste het centrum van het rijk naar het Oosten en bouwde de stad Constantinopel, het “Nieuwe Rome”. Dit zorgde ervoor dat de beste talenten en rijkste families Rome verlieten voor het Oosten. In 400 was de hoofdstad uit Rome verplaatst en in 404 bevond deze zich in Ravenna, een stad in Noord-Italië, beschermd door een groot moeras en met een versterkte haven die de komst van versterkingen over zee mogelijk maakte in het geval dat de stad werd aangevallen. Toen Rome in 410 door Alaric en de Visigoten werd geplunderd, was het niet langer een keizerlijke hoofdstad. De hoogste regeringsfunctionaris in de stad was de bisschop. In 455 dreigde Attila de stad te plunderen, en de bisschop onderhandelde met hem en betaalde hem een grote som in ruil voor het sparen van de stad. Tegen die tijd was de bisschop van Rome – de paus – de feitelijke heerser over de stad en het land eromheen.
De hervormingen van de 3e en 4e eeuw lieten het rijk – vooral het westelijke deel – veel weg hebben van een middeleeuwse samenleving.
- De christelijke kerk was de officiële godsdienst en geen andere waren toegestaan
- De kerk was een agentschap van de keizerlijke regering, beheerde alle sociale voorzieningen en stond onder controle van de regering
- De keizer was semi-goddelijk en beweerde dat zijn macht hem door God was verleend
- Militaire macht was in handen van de Germanen.
- Het stadsleven was in verval geraakt, en de handel nam af door het ontbreken van een middenklasse.
- Met het verval van de steden verdween ook het formele onderwijs, met name de kennis van de Griekse taal, in het westelijke rijk, behalve onder geestelijken en rijke aristocraten
- Wegen en bruggen raakten in verval, het zeeverkeer werd bedreigd door piraten, en de communicatie werd steeds moeilijker.
- De macht op het platteland was in handen van grootgrondbezitters die in versterkte villa’s woonden en omringd werden door een boerenbevolking die van hen afhankelijk was voor bescherming, recht en orde en economische hulp.
- De staat was niet langer in staat zijn grenzen te beschermen of de burgerlijke orde te handhaven, en de Pax Romana was verdwenen.
Conclusie
Nog steeds werden belastingen geïnd om een keizerlijk bestuur in stand te houden dat niet langer aan de behoeften van het volk voldeed. De Romeinse regering in het westen was overbodig geworden. Bovendien had het westelijke rijk niet langer het geld of de vervaardigde goederen om handel te drijven met de Duitse koninkrijken die langs zijn grenzen waren ontstaan. De Duitsers waren gewend geraakt aan het gebruik van Romeinse goederen en de winsten van de handel met de Romeinen. Toen die goederen niet langer beschikbaar waren en de winsten verdwenen, staken de Duitsers de keizerlijke grenzen over op zoek naar die goederen.
Oorspronkelijk gepubliceerd door Dr. Lyon Harry Nelson in het publieke domein.
Geef een antwoord