De alt-right is dronken van slechte lezingen van Nietzsche. De nazi’s waren dat ook.

“Je zou kunnen zeggen dat ik roodgeblakerd was door Nietzsche.”

Zo beschreef de leider van de blanke nationalisten Richard Spencer afgelopen juni zijn intellectuele ontwaken aan Graeme Wood van The Atlantic. “Red-pilled” is een gemeenschappelijke alt-rechtse term voor dat “eureka-moment” dat men ervaart bij confrontatie met een of andere donkere en eerder begraven waarheid.

Voor Spencer en andere alt-rechtse liefhebbers van de 19e-eeuwse Duitse filosoof Friedrich Nietzsche, gaat die donkere waarheid ongeveer als volgt: Alle moderne vroomheden over ras, vrede, gelijkheid, rechtvaardigheid, burgerzin, algemeen kiesrecht – dat is allemaal onzin. Het zijn constructies die door mensen zijn bedacht en later als eeuwige waarheden zijn vastgelegd.

Nietzsche zegt dat de wereld voortdurend in beweging is, dat er geen waarheid met hoofdletter T bestaat. Hij haatte morele en sociale conventies omdat hij vond dat ze het individu verstikten. In een van zijn beroemdste essays, De Genealogie van de Moraal, waaraan Spencer zijn ontwaken toeschrijft, haalt Nietzsche de intellectuele rechtvaardigingen voor de Christelijke moraal onderuit. Hij noemt het een “slavenmoraal”, ontwikkeld door boeren om de sterken te onderwerpen. De ervaring om dit te lezen was “schokkend”, vertelde Spencer aan Wood. Het zette zijn “morele universum” op zijn kop.

Er is natuurlijk veel meer aan de hand met Nietzsche dan dit. Als iemand die dom genoeg is om een proefschrift over Nietzsche te hebben geschreven, ben ik veel Spencer-achtige reacties op zijn denken tegengekomen. En het verbaast me niet dat de oude Duitse filosoof een steunpilaar is geworden voor de ontluikende alt-right beweging. Er is iets punk-rock aan zijn filosofie. Je leest het voor de eerste keer en je denkt: “Holy shit, hoe kon ik zo lang zo blind zijn?!”

Maar als je Nietzsche leest als een eerstejaarsstudent die voor een tentamen zit te blokken, ben je gedoemd hem verkeerd te interpreteren – of op zijn minst je eigen vooroordelen in zijn werk te projecteren. Als dat gebeurt, krijgen we “slechte Nietzsche”, zoals Scott Galupo van de Week het onlangs uitdrukte.

En het lijkt erop dat “slechte Nietzsche” terug is, en hij lijkt veel op wat hij deed in het begin van de 20e eeuw, toen zijn ideeën ten onrechte werden toegeëigend door de (oorspronkelijke) nazi’s. Dus nu is een goed moment om opnieuw in te gaan op Nietzsche’s ideeën en uit te leggen wat de alt-right goed en fout krijgt over hun favoriete filosoof.

De obsessie met verval

In haar recente boek over de opkomst van alt-right bespreekt de Ierse academica Angela Nagle hun obsessie met het beschavingsverval. “Ze walgen van wat zij beschouwen als een gedegenereerde cultuur,” vertelde ze me in een recent interview.

Nietzsche maakte deze zelfde argumenten meer dan 100 jaar geleden. Het verhaal dat hij vertelt in De Genealogie van de Moraal is dat het Christendom klassieke Romeinse waarden zoals kracht, wilskracht en adel van geest omver wierp. Deze werden vervangen door egalitarisme, gemeenschap, nederigheid, liefdadigheid en medelijden. Nietzsche zag deze verschuiving als het begin van een grote democratische beweging in de Westerse beschaving, een die de zwakken boven de sterken verkoos, de massa boven het individu.

De alt-right – of op zijn minst delen van de alt-right – zijn gecharmeerd van deze stam van Nietzsche’s denken. De invloedrijke alt-right blog Alternative Right verwijst naar Nietzsche als een groot “visionair” en publiceerde een essay waarin zijn waarschuwingen over cultureel verval werden bevestigd.

“Toekomstige historici zullen waarschijnlijk terugkijken op het hedendaagse Westen als een gekkenhuis,” schrijft de auteur van het essay, “waar de klassieke deugden van heldendom, hoge cultuur, adel, zelfrespect en rede bijna volledig waren verdwenen, samen met de kenmerken van volwassenheid in het algemeen.”

Christendom is fout, christendom is goed

In zijn interview met de Atlantic verraste Spencer, een verklaard atheïst, Wood met een eigenaardige verdediging van het christendom: dat de religie vals is, maar het “bond de beschavingen van Europa samen.”

Spencer’s opvatting is gebruikelijk onder de alt-right. Ze hebben geen interesse in de leer van Christus, maar ze zien het hele bouwwerk van de blanke Europese beschaving als gebouwd op een raamwerk van christelijke overtuigingen. Vanuit hun perspectief verenigde het christendom het Europese continent en smeedde het de blanke identiteit.

Het is een paradox: ze geloven dat het Westen is gedegenereerd en zwak is geworden omdat het christelijke waarden heeft geïnternaliseerd, maar ze vinden dat ze het christendom moeten verdedigen omdat ze geloven dat het de lijm is die de Europese cultuur samenbindt.

Vorige augustus, Vox Day, een prominente alt-rechtse denker (die vaak Nietzsche aanhaalt in zijn berichten), legde de centrale leerstellingen van de alt-rechts in een post getiteld “Wat de Alt-Right is.” Er zijn een aantal onthullende punten, waarvan er een luidt:

Alt-rechts gelooft dat de westerse beschaving het toppunt van menselijke prestatie is en ondersteunt de drie fundamentele pijlers ervan: Het Christendom, de Europese naties, en de Grieks-Romeinse erfenis.

Nietzsche accepteerde dat het Christendom centraal stond in de ontwikkeling van de Westerse beschaving, maar zijn hele filosofie was erop gericht mensen ervan te overtuigen dat het Westen verder moest gaan dan het Christendom.

Toen Nietzsche beroemd verklaarde dat “God dood is”, bedoelde hij dat de wetenschap en de rede zover waren gevorderd dat we het geloof in God niet langer konden rechtvaardigen, en dat betekende dat we de waarden die in dat geloof waren geworteld niet langer konden rechtvaardigen. Dus zijn punt was dat we rekening moesten houden met een wereld waarin er geen fundament is voor onze hoogste waarden.

De alt-right sloeg dit deel van Nietzsche’s filosofie over. Ze worden gekieteld door de “dood van God” these, maar negeren de implicaties.

“Nietzsche’s argument was dat je vooruit moest gaan, niet terugvallen op etnocentrisme,” vertelde Hugo Drochon, auteur van Nietzsche’s Grote Politiek, me. “Dus in veel opzichten zit Spencer vast in de ‘Schaduwen van God’ – claimend dat het christendom voorbij is, maar proberend iets te vinden dat het zal vervangen, zodat we door kunnen gaan met leven alsof het nog steeds bestaat, in plaats van iets nieuws te proberen.”

De ironie van racistische Nietzscheans

De alt-right zweert het christendom af, maar dringt erop aan het christendom te verdedigen tegen niet-blanken. Maar dat is Nietzsche niet; dat is gewoon racisme. En de halfbakken verdediging van het “Christendom” is een poging om dat feit te verdoezelen.

Nietzsche was geïnteresseerd in ideeën, in vrijheid van denken. In de mate dat hij de taboes van zijn tijd neerhaalde, was dat om de creatieve krachten van het individu vrij te maken. Hij vreesde dat de dood van God zou resulteren in een tijdperk van massapolitiek waarin mensen nieuwe “ismen” zochten die hen een groepsidentiteit zouden geven.

“De tijd komt dat de strijd om heerschappij over de aarde zal worden gevoerd in de naam van fundamentele filosofische doctrines,” schreef hij. Met doctrines bedoelde hij politieke ideologieën zoals communisme of socialisme. Maar hij was even minachtend over nationalisme, dat hij kleinzielig en provinciaal vond.

Luisteren naar Spencer als hij over Nietzsche praat (en helaas heb ik naar zijn Nietzsche podcast geluisterd) is als luisteren naar iemand die nooit verder is gekomen dan de inleiding van een van zijn favoriete boeken. Het is het soort dilettantisme dat je hoort in eerstejaars seminars over kritische theorie. Hij gebruikt woorden als “radicale traditionalist” en “archeofuturist,” die geen van beide iemand iets zeggen.

Zoals zoveel oppervlakkige lezers van Nietzsche, is Spencer opgewonden door het radicalisme, maar neemt het niet serieus. Spencers afwijzing van het conventionele conservatisme heeft duidelijk wortels in Nietzsches ideeën, maar Spencers fantasie van een blanke etnostaat is precies wat Nietzsche in het Duitsland van zijn tijd veroordeelde.

“Nietzsches weg vooruit was niet meer zuiverheid maar in plaats daarvan meer vermenging,” vertelde Drochon me. “Zijn ideaal was om de Europese Jood en de Pruisische militaire officier samen te brengen. Spencer, neem ik aan, wil alleen het laatste.” Nietzsche, in voor- en tegenspoed, verlangde naar een nieuw soort Europese burger, een die vrij was van groepsgebondenheid, of die nu raciaal of ideologisch of nationalistisch was.

Racisten vinden bevestiging in Nietzsches voorkeur voor de “Arische mensheid”, een uitdrukking die hij in verschillende boeken gebruikt, maar die term betekent niet wat racisten denken dat hij betekent. “Arische mensheid” staat in Nietzsches werken altijd tegenover de christelijke moraal; het is een verwijzing naar het voorchristelijke heidendom. Ten tweede was “Arisch” in Nietzsche’s tijd geen raciaal zuiver begrip; het omvatte ook Indo-Iraanse volkeren.

Mensen zeggen vaak dat de Nazi’s van Nietzsche hielden, en dat is waar. Wat minder bekend is, is dat Nietzsche’s zuster, die de leiding had over zijn nalatenschap na zijn dood, een nazi-sympathisante was die zijn overgebleven aantekeningen op schandelijke wijze herschikte om een laatste boek te produceren, De wil tot macht, waarin de nazi-ideologie werd omarmd. Ze won er de gunst van Hitler mee, maar het was een verschrikkelijke belediging voor de nalatenschap van haar broer.

Nietzsche stelde regelmatig het antisemitisme aan de kaak en had zelfs ruzie met zijn vriend Richard Wagner, de proto-fascistische componist, vanwege Wagner’s rabiate antisemitisme. Nietzsche veroordeelde ook de “bloed en bodem” politiek van Otto von Bismarck, de Pruisische staatsman die Duitsland in 1871 verenigde, omdat hij zijn macht verstevigde door nationalistische ressentimenten aan te wakkeren en een beroep te doen op raszuiverheid.

Dus er is geen manier om Nietzsche’s filosofie te rijmen met de rassenpolitiek van de alt-right, net zoals het niet eerlijk was om Nietzsche te beschuldigen van het inspireren van het nazisme. Maar beide bewegingen vonden net genoeg dubbelzinnigheid in zijn denken om hun haat te rechtvaardigen.

Nietzsche als spiegel

Nietzsche zei graag dat hij “filosofeerde met een hamer.” Voor iemand in de marge, die stookt in zijn eigen haat of vervreemding of verveling, zijn zijn boeken een explosie van dynamiet. Al die ontgoocheling lijkt opeens diepzinnig, alsof je net op een geheim bent gestuit dat je toestand rechtvaardigt.

Hij vertelt je dat de wereld fout is, dat de maatschappij op zijn kop staat, dat al onze heilige koeien erop wachten om geslacht te worden. Dus als je in een multi-etnische samenleving leeft, dan verpest je het pluralisme. Als je ingebed bent in een liberale democratie, trompetter je het fascisme op. Kortom, je wordt politiek incorrect – en beschouwt jezelf als een rebel.

Nietzsche was een heleboel dingen – iconoclast, kluizenaar, misantroop – maar hij was geen racist of een fascist. Hij zou de blanke identiteitspolitiek van de nazi’s en de alt-right gemeden hebben. Dat hij gekaapt is door racisten en fascisten is echter deels zijn schuld. Zijn geschriften zitten vol met tegenstrijdigheden en raadsels. En zijn fixatie op de toekomst van de mensheid wordt gemakkelijk verward met een soort sociaal Darwinisme.

Maar uiteindelijk vinden mensen in Nietzsches werk wat ze er al in geloofden. Dat is waarom de alt-right, bezield als ze zijn door woede en ontevredenheid, vinden in Nietzsche een spiegel van hun eigen rancunes. Als je een reden zoekt om een wereld te verwerpen die je niet bevalt, kun je die overal vinden, vooral in Nietzsche.

Dit verhaal werd oorspronkelijk gepubliceerd op 17 augustus 2017.