Andrew Coughlin MD, Aru Panwar MD, Carla DeLassus Gress, Sc.D., MS, CCC-SLP, Elizabeth VanWinkle MS, CCC-SLP

Wat is het?

Dysphagia verwijst naar moeite met slikken. Hoewel dysfagie vele oorzaken kan hebben, is het vaak het gevolg van de vorming van littekenweefsel dat bijdraagt aan een vernauwing in de keel of de slokdarm. Een dergelijke vernauwing wordt een ‘strictuur’ genoemd. Patiënten met dysfagie kunnen ook last hebben van ‘aspiratie’, een aandoening waarbij voedsel, vloeistof of speeksel onbedoeld in de luchtpijp lekt.

Hoe vaak komt het voor bij patiënten met hoofd-halskanker?

Dysfagie komt vrij vaak voor bij patiënten met hoofd-halskanker en bij overlevenden. In een studie van patiënten met hoofd-halskanker werd bij 45,% dysfagie, bij 10,2% strictuur en bij 8,7% aspiratiepneumonie vastgesteld. In een ander onderzoek meldde 1 op de 2 patiënten een vermindering van hun levenskwaliteit als gevolg van dysfagie.

Patiënten kunnen in verschillende mate slikproblemen ondervinden als gevolg van de effecten van de kanker, de behandeling ervan en behandelingsgerelateerde bijwerkingen. Tumoren kunnen bijvoorbeeld verhinderen dat voedsel of vloeistof vanuit de mond en keel in de slokdarm terechtkomt. Operaties waarbij tumoren worden verwijderd, kunnen ook weefsels verwijderen of beschadigen die belangrijk zijn voor de slikfunctie. Bestraling of de combinatie van bestraling en chemotherapie kan tijdens de therapie aanzienlijke ontstekingen en mondzweertjes (mucositis) veroorzaken, wat pijnlijk slikken (odynofagie) veroorzaakt. Chirurgie of bestraling kan zwelling (oedeem of lymfoedeem) of littekenvorming (fibrose) van het slijmvlies van de mond en keel veroorzaken, waardoor de slikfunctie afneemt. De littekenvorming kan zo ernstig worden dat een vernauwing van de slokdarm ontstaat (vernauwing van de slokdarm die de doorgang van voedsel naar de maag blokkeert). Andere veel voorkomende problemen bij patiënten met hoofd-halskanker die ook slikproblemen kunnen veroorzaken, zijn: een droge mond door de bestraling waardoor het voedsel plakkerig wordt, verlies van tanden of een slecht passend kunstgebit waardoor kauwproblemen ontstaan, smaakveranderingen, en verlies of verandering van gevoel waardoor de patiënt anders gaat eten.

Wat zijn de tekenen/symptomen?

Signalen of symptomen van dysfagie zijn zeer variabel. Een patiënt kan last hebben van:

  1. hoesten of verslikken tijdens eten of drinken
  2. gevoel van vastzittend voedsel
  3. voedsel of vloeistof dat in of uit de neus gaat tijdens het slikken
  4. verminderd vermogen om vaste stoffen te kauwen of door te slikken
  5. onbedoeld gewichtsverlies
  6. meer tijd nodig om een maaltijd te eten
  7. Moeilijk slikken
  8. Moeilijk slikken van pillen of tabletten
  9. Herhaalde pneumonieën door aspiratie

Het handhaven van evenwichtige voeding en de juiste hydratatie is een topprioriteit tijdens en na de behandeling van kanker om een goede genezing en herstel met minimale complicaties te bevorderen. Patiënten die moeite hebben met slikken zullen vaak gewicht verliezen. Als er voedsel in de beademingsbuis terechtkomt (aspiratie) kan er longontsteking of obstructie optreden. Als patiënten niet op gewicht kunnen blijven met voeding via de mond of last hebben van aspiratie, kan een voedingssonde nodig zijn.

Hoe wordt de aandoening gediagnosticeerd?

De aanwezigheid van dysfagie kan vaak worden vastgesteld aan de hand van de symptomen van de patiënt. Om de slikfunctie volledig te testen, kunnen aanvullende tests worden besteld.

  1. Barium Esophagram: Dit is een röntgenonderzoek dat kan worden gebruikt om vernauwing van de slikbuis vast te stellen. Een radioloog voert dit onderzoek uit. De patiënt wordt gevraagd een radio-opake kleurstof (barium) in te slikken terwijl röntgenbeelden worden verkregen om te beoordelen of er vernauwingen of afwijkingen van de slikfunctie zijn.
  2. Modified Barium Swallow: Dit is een test waarbij de radioloog en spraakpatholoog uw vermogen om verschillende voedselconsistenties (dunne vloeistoffen, verdikte vloeistoffen, en vaste stoffen) door te slikken beoordelen met behulp van röntgenfoto’s zoals een film. Indien wordt vastgesteld dat u een slikafwijking hebt, zal de spraakpatholoog proberen vast te stellen of er manieren zijn om het functionele verlies te compenseren (compenserende slikmanoeuvres). Deze manoeuvres kunnen uw vermogen om te slikken verbeteren en aspiratie voorkomen of verminderen.
  3. Fiberoptic Endoscopic Evaluation of Swallowing (FEES): Dit is een procedure op kantoor waarbij de slikfunctie rechtstreeks wordt bekeken met behulp van een flexibele scoop door de neus. Het stelt de arts in staat om direct vast te stellen waar het voedsel heen gaat en waar de passage moeilijk is, terwijl blootstelling aan straling wordt vermeden. Er kunnen video-opnamen worden gemaakt, die ook kunnen worden gebruikt als hulpmiddel voor interactieve feedback aan de patiënt over zijn vermogen of onvermogen om voedsel en vloeistof door te slikken.

Hoe wordt de aandoening behandeld?

Bij patiënten die met bestraling of een combinatie van chemotherapie en bestraling worden behandeld, hebben studies aangetoond dat het blijven gebruiken van de spieren en het stimuleren van de weefsels van de keel tijdens de behandeling tot een betere slikfunctie leidt. Het is van groot belang dat u tijdens de kankertherapie blijft eten en drinken, voor zover u daartoe in staat bent. Hierdoor blijven de spieren sterk en de weefsels gezonder. Uw behandelingsteam, dat meestal een diëtist en een spraakpatholoog omvat, zal u helpen bepalen welke voedingsmiddelen u het gemakkelijkst kunt doorslikken. Als zij van mening zijn dat de slikfunctie slecht is, kunnen zij het gebruik van een voedingssonde aanbevelen om voldoende calorieën binnen te krijgen. Ook als een voedingssonde nodig is, is het van het grootste belang dat u blijft slikken en slikoefeningen blijft doen.

Als u dysfagie ontwikkelt, is het raadzaam dat u een spraakpatholoog bezoekt. Dit zijn mensen die zijn opgeleid om de slikfunctie te testen, aanbevelingen te geven voor een veilig dieet, en sliktherapie uit te voeren. Een dysfagietherapie kan bestaan uit een specifiek oefenprogramma om de kracht en bewegingsmogelijkheden van de slikstructuren te herstellen, of uit training in het gebruik van compensatiemanoeuvres om het slikken efficiënter te maken en aspiratie te voorkomen. De therapie kan van korte duur zijn of enkele maanden duren. Succes is mogelijk en gelukkig zijn de meeste patiënten in staat om weer met de mond te eten, al kan het nodig zijn om het dieet aan te passen. Fysiotherapie en passieve bewegingsapparatuur kunnen helpen om een vermindering van de kaakopening (trismus) als gevolg van bestralingen te verlichten. Als zich een strictuur ontwikkelt, kan een camera-onderzoek van de voedselpijp en dilatatie in de operatiekamer aanzienlijke verbetering brengen.

Lange termijn doen de meeste patiënten het zeer goed en hervatten een normaal of bijna normaal dieet met de juiste therapie. Bij sommige patiënten kunnen echter op lange termijn slikproblemen optreden die van invloed zijn op de soorten voedsel die kunnen worden gegeten. Een klein percentage van de patiënten heeft ernstige slikproblemen die het gebruik van een permanente voedingssonde noodzakelijk maken. De vorming van littekenweefsel kan de slikfunctie nog maanden tot jaren na het einde van de behandeling beïnvloeden. Elke patiënt is anders en daarom worden diagnose en therapie op individuele basis bepaald.

Wanneer moet ik mijn arts bellen?

Dingen die ertoe zouden moeten leiden dat u uw arts belt zijn onder andere:

  1. Moeilijkheden om dingen te eten die u vroeger lekker vond
  2. Aanhoudend hoesten of zich verslikken in voedsel
  3. Nieuw optredende longontstekingen
  4. Nieuwe pijn bij het eten
  5. Onverklaarbaar gewichtsverlies
  6. Onverklaarbare verandering in de consistentie van het voedsel dat u kunt eten
  7. Verlaagd plezier in eten

Waar kan ik meer informatie vinden?

Leermodule voor patiënten over dysfagie. Mondkankerstichting

Slikproblemen na hoofd-halskanker. American Speech-Language- Hearing Association

Hutcheson, K.A. et al. 2-Year Prevalence of Dysphagia and Related Outcomes in Head and Neck Cancer Survivors: Een geactualiseerde SEER-Medicare analyse. International Journal of Radiation Oncology, Biology and Physics , Volume 99 , Issue 2 , E342

Garcia-Peris P, Paron L, Velasco C, et al. Long-term prevalence of oropharyngeal dysphagia in head and neck cancer patients: Impact op kwaliteit van leven. Clin Nutr. 2007 Dec;26(6):710-7.

Rosenthal DI, Lewin JS, Eisbruch A. Prevention and treatment of dysphagia and aspiration after chemoradiation for head and neck cancer. J Clin Oncol. 2006;24(17):2636-2643

Share: