6 essentiële feiten over Irak's Koerden

Nu de VS Islamitische Staat (ISIS) in Irak bombarderen met een campagne die er specifiek op is gericht om het Koerdische leger, de peshmerga, te steunen, vraagt u zich misschien af waarom de Iraakse Koerden hun eigen leger hebben, los van de rest van Irak. Of waarom de VS zoveel belang hecht aan de bescherming van Koerdistan, of hoe het zijn speciale status überhaupt heeft gekregen. Wat er nu gebeurt, maakt deel uit van een veel langer verhaal voor de Koerden, een eeuwenlange onafhankelijkheidsstrijd die misschien een keerpunt nadert.

Hier is een gids voor wat u moet weten over de Koerden, waarom de VS hen zo graag wil beschermen, en hoe ze op deze unieke positie in het Midden-Oosten zijn gekomen.

De Koerden hebben een unieke en moeilijke geschiedenis in het Midden-Oosten

De Koerden worden vaak aangeduid als een van de grootste etnische groepen ter wereld zonder eigen staat. Maar die identiteit heeft een interessante geschiedenis. “Het is uiterst twijfelachtig of de Koerden een etnisch samenhangend geheel vormen in de zin dat zij een gemeenschappelijke afstamming hebben,” schrijft de geleerde David McDowall in zijn alom geprezen geschiedenis van het Koerdische volk. McDowall denkt dat de Koerden afstammen van een mengelmoes van oude Indo-Europese, Arabische en Turkenstammen (vooral de eerste).

Dat gezegd hebbende, denkt hij dat de Koerdische etnische identiteit, zoals veel groepsidentiteiten, vrij modern is: “de Koerden begonnen pas vanaf 1918 echt als een etnische gemeenschap te denken en te handelen”. De Koerden zijn dus al heel lang in het Midden-Oosten, maar ze hebben zichzelf tot voor kort niet echt als een grote, etnisch verenigde groep beschouwd. Dat blijkt belangrijk te zijn voor de manier waarop de Koerden met de rest van de regio omgaan (waarover later meer).

Hoe dan ook, de Koerden beschouwen zichzelf vandaag de dag duidelijk als een aparte etnische groep, en de mensen die in hun buurt wonen zijn het daar meestal mee eens. Zoals deze kaart van gebieden met een aanzienlijke Koerdische bevolking hieronder laat zien, bevindt het grootste deel van het door Koerden bewoonde grondgebied zich in Irak of Turkije, met ook gemeenschappen in Iran en Syrië:

De dichtstbevolkte Koerdische gemeenschap bevindt zich in Turkije – ongeveer 13 miljoen. Er zijn er zeven of acht miljoen in Iran, ongeveer vijf miljoen in Irak, en ergens tussen de 2 en 2,5 miljoen in Syrië. Deze grote aantallen, samen met een duidelijk gevoel van Koerdische etnische en nationale identiteit, maken de Koerden echt belangrijke spelers in de regio en vooral in Noord-Irak.

Irakees Koerdistan is heel dicht bij onafhankelijkheid gekomen

De Koerden hebben gestreden voor onafhankelijkheid in alle vier deze landen. Maar zij hebben een speciale overeenkomst in Irak die zij nergens anders ter wereld hebben: grondgebied dat zij in feite semi-autonoom van de centrale Iraakse regering besturen. Iraaks Koerdistan wordt gedefinieerd als de drie provincies – Dohuk, Erbil, en Sulaymaniyah – in het verhoogde noordoostelijke deel van deze kaart:

Een onafhankelijk Koerdistan is al decennia lang een droom voor de Koerden in de regio. Elk van de grootste Koerdische gemeenschappen heeft te maken gehad met ernstige onderdrukking; een onafhankelijk Koerdistan zou zowel een veilige haven zijn als een vervulling van een langdurige campagne voor echte Koerdische zelfbeschikking.

Irakees Koerdistan is het dichtst bij een Koerdische staat. Om te begrijpen hoe dat zo gekomen is, moet je minstens teruggaan tot 1988 – naar Saddam Hussein’s genocidale reactie op een Koerdische opstand. In plaats van de Koerden autonomie te verlenen toen zij daarvoor in opstand kwamen, zette Saddam Koerdische burgers op een rij en executeerde hen. Hij gebruikte ook chemische wapens tegen Koerdische gemeenschappen. De Anfal-campagne – Saddam noemde zijn slachtpartij wreed naar een vers in de Koran – kostte tussen de 50.000 en 180.000 Koerdische burgers het leven.

Aan het eind van de Golfoorlog van 1991 kwamen de Koerden opnieuw in opstand. Opnieuw werden ze door Saddam wreed onderdrukt. De internationale gemeenschap hield Saddam niet tegen, maar greep achteraf wel in om een “veilige zone” voor Koerden in te stellen in een deel van Koerdistan, waar ze in vrede konden leven zonder angst voor Saddams leger. Koerdische milities breidden de zone uiteindelijk uit tot wat ze nu is, en de Koerden stelden een regering in met de facto autonomie.

Toen vielen de VS in 2003 binnen, wierpen Saddam omver en vervingen hem door een regering die de Koerdische semi-autonome regering formaliseerde. Maar in de praktijk hebben de Koerden nog meer autonomie dan ze op papier hebben.

“De facto werkt het zo dat het een confederale regio is, geen federale,” zegt Kirk Sowell, een risico-analist en deskundige op het gebied van de Iraakse politiek. “Het heeft zijn eigen leger, buitenlands beleid, enz.” Met andere woorden, Iraaks Koerdistan is aanzienlijk autonomer dan een Amerikaanse staat, maar nog steeds niet helemaal zijn eigen land – nog.

Koerdistan is nog steeds sterk afhankelijk van zowel de Iraakse als de Turkse regering, ondanks het feit dat het een ton olie heeft

Je zou je kunnen afvragen, gezien de lange geschiedenis van de Koerden van vervolging en diep verlangen naar een staat, waarom ze niet gewoon al de onafhankelijkheid van Irak hebben uitgeroepen. Daar zijn een aantal redenen voor, waaronder de Amerikaanse tegenwerking, maar een belangrijke reden is olie. Ze produceren nog niet genoeg om economisch zelfvoorzienend te zijn (maar dat zou kunnen), en ze hebben niet de wettelijke bevoegdheid om die olie rechtstreeks op de markt te verkopen.

Onder de huidige regeling wordt de regering in Bagdad geacht de verkoop van Koerdische olie af te handelen. Vervolgens wordt de opbrengst verdeeld over de verschillende regio’s. Koerdistan zou 17 procent van de nationale olieverkoop moeten krijgen, maar Koerdische leiders zeggen dat ze minder dan dat krijgen.

De Koerden overleven van dat oliegeld. Maar dat maakt hen ook afhankelijk van Bagdad. Daarom zijn ze aan het experimenteren om olie rechtstreeks te verkopen, vooral aan Turkije. Begin 2014 nam Bagdad wraak en begon de betalingen aan de Koerdische regering uit de olieverdelingsovereenkomst af te snijden.

Dit is de financiële barrière voor Koerdische onafhankelijkheid: de Koerden missen de infrastructuur om genoeg olie te exporteren om onafhankelijkheid financieel voordelig te maken.

“Over vier jaar denk ik dat ze levensvatbaar zullen zijn,” zegt Sowell. “Maar op dit moment hebben ze niet de infrastructuur die nodig is om de ongeveer 1 miljard dollar per maand die ze uit Bagdad krijgen te vervangen. Ze zijn ook erg afhankelijk van Turkije. De Turken stonden vroeger nogal vijandig tegenover Iraaks Koerdistan, omdat ze zich zorgen maakten dat hun eigen Koerden onafhankelijkheid wilden en dat Iraaks Koerdistan een basis zou worden voor de Koerdische Arbeiderspartij (PKK), een quasi-Marxistische militante groepering die doelen in Turkije heeft gebombardeerd in naam van de Koerdische zelfbeschikking.

De Turkse premier Recep Tayyip Erdogan is echter van koers veranderd en heeft handelsbetrekkingen aangeknoopt met de Koerden van Irak. De Turken “hebben Koerdistan effectief in een kolonie veranderd,” zegt Sowell. “Ga naar een kruidenierswinkel in Erbil , en de meeste producten zijn Turks … zouden net zo afhankelijk zijn als ze zijn van Bagdad.”

De Koerdische politiek is verdeeld tussen twee groepen – en twee families

Er zijn twee grote partijen in Koerdistan, de Koerdische Democratische Partij (KDP) en de Patriottische Unie van Koerdistan (PUK). Elke partij wordt momenteel geleid door een lid van een van de twee belangrijkste families van Koerdistan, de Barzani’s en de Talabani’s. Deze verdeling bepaalt in wezen de interne Koerdische politiek.

Een tijdlang was de KDP de enige grote Koerdische partij die in Irak actief was. In 1975 brak de PUK af, geleid door Jalal Talabani en vijf anderen (waaronder de huidige Iraakse president, Fuad Masum). Tegenwoordig zijn ze sterk in verschillende gebieden van Koerdistan: de KDP in het noorden, en de PUK in het zuiden. Er lijkt niet veel ideologische onenigheid te zijn: zoals David Romano, professor aan de Missouri State University, schrijft: “De PUK zelf leek in de praktijk en in haar gedrag zoveel op de KDP dat de doorsnee-Koerden vaak niet in staat waren om één enkel beleids- of ideologisch meningsverschil tussen de twee aan te wijzen.”

Toch kan de politieke verdeeldheid van de Koerden ernstige problemen veroorzaken. In de jaren negentig ontaardde die in een open oorlog tussen gewapende groepen die loyaal zijn aan elke partij. Het kwam zover dat de KDP in 1996 de hulp van Saddam inriep om de PUK uit Erbil, dat zij controleerde, te verdrijven. Hieraan is een einde gekomen en de twee partijen hebben een soort tactische alliantie gevormd, maar het punt is dat de Koerden niet volledig verenigd zijn. En dat geldt ook voor hun regering en hun leger.

Het Koerdische leger is sterk, maar niet zo sterk als velen denken

Koerdische soldaten worden peshmerga genoemd, wat ruwweg vertaald betekent: “zij die de dood trotseren.” Ze hebben een geduchte militaire reputatie, en die is ook wel verdiend: ze zijn veel competenter dan het Iraakse centrale leger. Maar het feit dat ISIS hen terugsloeg voordat de VS zich ermee ging bemoeien (hoewel het centrale leger van Irak veel sneller was ingestort tegen ISIS) onthult een aantal ernstige beperkingen.

Er zijn ergens tussen de 80.000 en 240.000 peshmerga – het is moeilijk om dat met zekerheid te zeggen. Die aantallen zijn aanzienlijk hoger dan zelfs de high-end schattingen van de sterkte van ISIS, dus je denkt dat ze in staat zouden zijn om Koerdistan gemakkelijk te verdedigen tegen een ISIS inval.

Twee problemen. Ten eerste, ze zijn niet zo goed bewapend. “Ze moesten de wapens krijgen van voormalige Sovjet-staten die ze verkochten, een soort legeroverschotten,” zegt Sowell. ISIS had ondertussen in de VS gemaakte Iraakse legerspullen en zware wapens buitgemaakt die ze in Syrië hadden aangeschaft. De VS zijn nu begonnen met directe wapentransfers aan de peshmerga, dus de wapenbalans kan binnenkort veranderen.

Het tweede probleem is politisering. “Ze zijn zeker gedisciplineerder en competenter dan het Iraakse leger, maar dat is een lage lat,” zegt Sowell. “Alle aspecten van de Koerdische regering zijn zwaar gepolitiseerd, en dit geldt meer voor de veiligheidsdiensten dan voor enig ander. Elke peshmerga-eenheid wordt geleid door een lid van het politbureau van de PUK of de KDP.”

Soms grenst deze politisering aan het absurde. “De nationale veiligheidsadviseur is Masrur Barzani, de zoon van de president,” merkt Sowell op. “Een leger waar de zoon van de president de nationale veiligheidsraad leidt en politieke bondgenoten divisies leiden, zal niet het meest effectief zijn. Op de korte termijn zitten de Koerden in de problemen, maar op de lange termijn kunnen ze baat hebben bij de huidige crisis. Dan Kitwood/Getty Images

Irakees Koerdistan lijkt op dit moment in grote problemen te zitten. ISIS heeft in Koerdistan terrein gewonnen en Erbil heeft bijna geen geld meer. Maar deze problemen zijn niet onoverkomelijk, en Koerdistan kan veel winnen als het de ISIS-invasie met succes kan afslaan.

Het financiële probleem is dat de Iraakse premier Nouri al-Maliki betalingen aan Erbil heeft ingehouden. Hij strafte de Koerden voor hun pogingen om olie rechtstreeks aan Turkije te verkopen, waarmee hij de nationale overeenkomst inzake de verdeling van de opbrengsten, die de olieverkoop regelt, omzeilde.

Maar nu heeft Maliki de steun van zijn eigen partij verloren en is hij in wezen een lame duck. Zijn waarschijnlijke opvolger, Haider al-Abadi, moet een regering samenstellen om de volgende premier te worden – en Koerdische politieke steun zou hem over de streep kunnen trekken.

“Ervan uitgaande dat Abadi bereid is om de begrotingsbetalingen aan Erbil te hernieuwen,” zegt Sowell, “stel ik me voor dat de Koerden, omdat ze zo verzwakt zijn, zouden instemmen met welke formulering dan ook die je moet bedenken om dat geld weer te laten stromen.” Dus de Koerden zullen hun betalingen waarschijnlijk snel terugkrijgen.

Sinds de Amerikaanse interventie hebben de peshmerga enkele steden heroverd die ISIS had ingenomen. Het is mogelijk dat ISIS het gebied dat ze hebben veroverd zal vasthouden, maar uit verslagen ter plaatse blijkt dat de Koerden aan zet zijn. “Ze gaan deze grond niet houden,” zegt Sowell over ISIS. “Hun fanatisme wint het van hen. En dan is er de inname van Kirkuk door de Koerden. De pluriforme Koerdische stad ligt vlak naast een olieveld dat naar schatting 10 miljard vaten olie bevat – momenteel exporteert het ongeveer 400.000 per dag. De Koerdische regering heeft lang beweerd dat Kirkuk deel uitmaakt van Koerdistan, maar het ligt net buiten de momenteel erkende grenzen van Koerdistan. De Iraakse regering wil het in niet-Koerdistan Irak houden, zodat het alle olie-inkomsten kan behouden.

In juni, toen het Iraakse leger vocht tegen de binnenvallende ISIS-troepen, namen de Koerden Kirkuk in beslag, met het argument dat ze dit moesten doen om het veilig te houden. Op lange termijn is het een buitengewone prijs, omdat het de mogelijkheden van de Koerdische regering om olie te produceren aanzienlijk vergroot. Dat maakt onafhankelijkheid op de lange termijn veel haalbaarder. “Het is alsof je Oost-Jeruzalem in 1967 inneemt, zegt Sowell. Op dit moment hebben ze geld nodig, zegt Sowell over de Koerden. “Maar op de lange termijn zullen ze sterker zijn.”